By Sai Kyaw Nyunt, On ငြိမ်းချမ်းရေးဖြစ်စဉ်အရွေ့ဘယ်လောက်ရှိပြီလဲ (သို့) ပြည်ထောင်စုသဘောတူစာချုပ်ပါ သဘောတူညီချက်များနှင့် ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ
Post By Sai Kyaw Nyunt, On October 15, 2019
၂၀၁၅ ခုနှစ် အောက်တိုဘာ ၁၅ ရက်က ပြုလုပ်ခဲ့သည့် NCA လက်မှတ်ရေးထိုးကြခြင်း အခမ်းအနား (Photo- The Global New Light Of Myanmar)
အယ်ဒီတာမှတ်ချက်
တနိုင်ငံလုံး ပစ်ခတ်တိုက်ခိုက်မှု ရပ်စဲရေး သဘောတူစာချုပ် (NCA) လက်မှတ်ရေးထိုးကြခြင်း လေးနှစ်ပြည့် အထိမ်းအမှတ်အနေဖြင့် စိုင်းကျော်ညွန့် ပေးပို့လာသည့် ပိုင်းခြားစိတ်ဖြာ သုံးသပ်ချက် ဆောင်းပါးအား ISP-Myanmar Peace Desk က ဖော်ပြခြင်း ဖြစ်ပါသည်။ ISP-Myanmar Peace Desk အနေဖြင့် ငြိမ်းချမ်းရေးကြိုးပမ်းမှု ဖြစ်စဉ်တွင် ကိုယ်တိုင်ပါဝင် အားထုတ်နေကြသည့် လူပုဂ္ဂိုလ်၊ အဖွဲ့အစည်းများ (Stakeholders) ၏ သဘောထား ထင်မြင်ချက်များ၊ လေ့လာသုံးသပ်ချက် ဆောင်းပါးများ၊ အတွေ့အကြုံများအား Peace Desk ၏ Editorial Policy နှင့် မဆန့်ကျင်သမျှ ဖော်ပြပေးလျက်ရှိပါသည်။ ISP-Myanmar Peace Desk တွင် ဖော်ပြရန်အတွက် ယခုနည်းတူ မည်သည့် Stakeholders မဆို ဆောင်းပါးများ၊ ပိုင်းခြားစိတ်ဖြာ သုံးသပ်ချက်များ ပေးပို့နိုင်ပြီး၊ ပေးပို့ကြပါရန်လည်း ဖိတ်ခေါ်အပ်ပါသည်။
– အယ်ဒီတာ
ငြိမ်းချမ်းရေးဖြစ်စဉ်အရွေ့ဘယ်လောက်ရှိပြီလဲ (သို့) ပြည်ထောင်စုငြိမ်းချမ်းရေးညီလာခံ− ၂၁ ရာစုပင်လုံ သဘောတူညီချက်များနှင့် ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ
တစ်နိုင်ငံလုံးပစ်ခတ်တိုက်ခိုက်မှုရပ်စဲရေးသဘောတူစာချုပ် NCA ပုဒ်မ ၂၂(ဃ) “ပြည်ထောင်စုညီလာခံမှ ထွက်ပေါ်လာသော ဆုံးဖြတ်ချက်များ အပေါ်အခြေခံ၍ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေအပါအဝင် ဥပဒေများကို လိုအပ် သလို ပြင်ဆင်ခြင်း၊ ဖြည့်စွက်ခြင်းနှင့် ပယ်ဖျက်ခြင်းများကို လုပ်ထုံးလုပ်နည်းနှင့်အညီ ပြုလုပ်ရန် သဘော တူညီသည်”
………………. x ….. x ………………
လုပ်ထား … လုပ်ထား … ကြိုးစားထား … ကြိုးစားထား …
ရောက်တော့မယ် … ရောက်တော့မယ် … ရောက်ခါနီးပါပြီခင်ဗျ …
ရွာတစ်ရွာရှိ ပွဲကျင်းပရာ ကွင်းပြင်မှ လွင့်ပျံ့လာသော “လော်”မှ ဆူညံလှသောအသံဖြစ်သည်။ တိမ်မြုပ် ပျောက်ကွယ်လုနီးပြီဖြစ်သည့် ချောတိုင်တက်ပွဲမှာ လွင့်ပျံ့လာသော အသံဖြစ်သည်။ ဤအသံကို ကြားလိုက်ရသည့် သကာလ စာရေးသူသည် မိမိ၏ဆရာဖြစ်သူ စာပေဗိမာန်စာပေ သုံးဆုရ စိုင်းညွန့်လွင်၏ “ချောတိုင်တက်သူများ” ဟူသောဆောင်းပါးကို ပြန်အမှတ်ရစေသည်။ ချောတိုင်ထိပ်ရောက်ကာ အလံကို ရယူနိုင်သူသည် ၄င်းတစ်ဦးတည်း ၏ကြိုးပမ်းမှုကြောင့် အလံကို ရယူနိုင်သည်ကို အထင်ရောက်သွားစေတတ်သည့် သဘောကို ရေးသားဖော်ညွန်း ထားသည်။ ၄င်း၏အောက်တွင် အနစ်နာခံ၊ အနာခံကာ တောင့်ခံထားသောသူများ ရှိနေသောကြောင့်ပင် အလံကို ရယူနိုင်ခဲ့သည်မဟုတ်ပါလား။ ပုထုဇန် လူသားတို့၏ အောင်ပွဲအပေါ်တွင် ဆာလောင်မွတ်သိပ်စိတ်၊ တစ်ကိုယ် ကောင်းစိတ်တို့ကြောင့် အမှန်ကို မမြင်နိုင်သော အခိုက်အတန့် အချိန်များ ရှိတတ်ကြသည်မဟုတ်ပါလော။
လုပ်ထား … လုပ်ထား … ရောက်တော့မယ် … ရောက်တော့မယ် … ရောက်ခါနီးပါပြီခင်ဗျ …
ချောတိုင်တက်ပွဲမှ ထပ်မံလွင့်ပျံ့လာသောအသံကြောင့် အတွေးစ ခေတ္တရပ်တန့်သွားသည်။ ပြန်စဉ်းစား သည်။ လူတို့သည် အောင်မြင်သောအခါတွင်သာ ကူညီသူများ၊ အနစ်နာခံပေးသူများကို မေ့လျှော့တတ်သော် လည်း၊ အောင်မြင်မှုမရသောအခါ အကြင်သူကြောင့် ကျဆုံးရသည်ဟု အပြစ်ဖို့တက်ကြပေသည်။ ဤသည်မှာလည်း လူ့လောကဓမ္မတာပင်မဟုတ်ပါလား။ လူတို့၏သဘောကို စောကျောသောအခါ တခါတရံ သံဝေဂ ရစရာပင် ကောင်းလှ ပေတော့သည်။ ချောတိုင်တက်ပွဲမှ အသံ လွင့်လာပြန်သည်။
လုပ်ထား … လုပ်ထား … ရောက်တော့မယ် … ရောက်တော့မယ် … ရောက်ခါနီးပါပြီခင်ဗျ …
အာရုံစိုက်ကာ နားထောင်မိသည်။ ရိုးရာယဉ်ကျေးမှု အားကစားများကို ပြန်လည်ဖော်ထုတ်ခြင်းသည် ကောင်းမွန်သောဓလေ့ပင်ဖြစ်သည်။ ဤသို့နှယ်ပင် ပြည်ထောင်စုသားတိုင်းရင်းသားအပေါင်း၏ ရိုးရာယဉ်ကျေးမှု ကအစ အားကစားပါမကျန် ပြန်လည်ဖော်ထုတ်နိုင်လျှင် ကောင်းလေစွဟု စိတ်၌ တမ်းတမိပေသည်။ အမိနိုင်ငံ တွင် အစဉ်အဆက် ပြည်ထောင်စုသားတိုင်းရင်းသားအပေါင်း၏ ရိုးရာယဉ်ကျေးမှုများကို ထိန်းသိမ်းဖော်ထုတ်ရန် ပျက်ကွက်ခဲ့သည် မဟုတ်ပါလော။
ရောက်ခါနီးပါပြီဗျား … ရောက်ခါနီးပါပြီဗျား … ရောက်ခါနီးပါပြီခင်ဗျား …
ပွဲခင်းကြေညာသူ၏ ကျယ်လောင်လှသော အသံဝါဝါကြောင့် သေချာစွာ နားစွင့်လိုက်သည်။ အော်သံသည် ကား အားရကျေနပ်ဖွယ်ရာ ကောင်းလှပေတော့သည်။
ရောက်ပါပြီဗျား … ရောက်ပါပြီဗျား … ရောက်ပါပြီခင်ဗျား …
အရေးထဲ ပွဲကြေညာသူက မြန်မာအိုင်ဒေါ တင်ဆက်သူကဲ့သို့ လေကြောရှည်နေသေးသည်။ မည်သူက အောင်လံကို ဆွတ်ခူးနိုင်ပြီနည်း။
ရောက်ပါပြီဗျား … ရောက်ပါပြီဗျား … ရောက်ပါပြီခင်ဗျားးးးးးး …
ပရိတ်သတ်ကြီးခင်ဗျား … နားဆင်ကြပါ … ပရိတ်သတ်ကြီးခင်ဗျား …
အော်လံကို ဆွတ်ခူးဖို့ ကြိုးစားတဲ့ ယှဉ်ပြိုင်သူဟာ လျောကျပြီး မိမိရဲ့ မူရင်းတိုင်ခြေကို အောင်မြင်စွာ ပြန်လည် ရောက်ရှိပြန်ပါပြီခင်ဗျားးးးးး
သောက်တလွဲကြေညာချက်၊ လွဲတာမှ လွန်မင်းစွာလွဲပါသည်။ ပွဲခင်းထဲ မရှိဘဲ ခပ်လှမ်းလှမ်း အဝေးဆီက “အသံဖမ်းတရားနာနေသူ” အဖို့ ဖြစ်ရပ်မှန်နှင့် တက်တက်စင်အောင် လွဲပါပြီတကား။ လောကတွင် ဤသို့နှယ် အဖြစ် အပျက်များ မည်မျှပင် ရှိနေပါသနည်း။ အသံကောင်းဟစ်တတ်သူရှိပါက အောင်ပွဲဟုပင် ထင်မှတ်မှားစေသည်မှာ အမှန်ပင်ဖြစ်လေတော့သည်။
၁။ ပြည်ထောင်စုငြိမ်းချမ်းရေးညီလာခံ − ၂၁ ရာစုပင်လုံ (ဒုတိယအစည်းအဝေး)
“နိုင်ငံတော်၏နယ်မြေအပိုင်းအခြားဟူသမျှသည် နိုင်ငံတော်မှ မည်သည့်အခါမှ ခွဲမထွက်ရ” ဟူသော သဘောတူညီချက် မရ၍ ယခုအစည်းအဝေးတွင် ဆက်လက်ဆွေးနွေးခြင်း မပြုရန် ဆုံးဖြတ်သည်။ ဤအချက်နှင့် ဆက်စပ်သည့် အပိုဒ်(၄)ကိုယ်ပိုင်ပြဋ္ဌာန်းခွင့် တစ်ခုလုံးနှင့် အပိုဒ်(၅)(ဆ)တို့အားလည်း ယခုအစည်းအဝေးတွင် ဆွေးနွေးခြင်း မပြုတော့ရန် ဆုံးဖြတ် သည်။ နောင်တွင် ဆက်လက်ဆွေးနွေးရန်ဖြစ်သည်။
ဤသည်ကား ပြည်ထောင်စုငြိမ်းချမ်းရေးညီလာခံ – (၂၁) ရာစုပင်လုံသို့ တင်သွင်းသည့် နိုင်ငံရေးကဏ္ဍ ဆိုင်ရာ အဆိုပြုလွှာများနှင့် ဆွေးနွေးမှုစုစည်းချက်များအပေါ် ၂၀၁၇ ခုနှစ် မေလ ၂၈ ရက်တွင် နေပြည်တော်ရှိ မြန်မာအပြည်ပြည် ဆိုင်ရာကွန်ဗင်းရှင်းဗဟိုဌာန -၂ (MICC−II) ၌ ကျင်းပသော ပြည်ထောင်စုငြိမ်းချမ်းရေး ဆွေးနွေးမှု ပူးတွဲကော်မတီ (UPDJC) အစည်းအဝေးမှ ဆုံးဖြတ်ချက်ပင်ဖြစ်သည်။ ပမာဆိုရသော် ယခင်ခေတ် အစိုးရဖွင့်လှစ်သော “ဂျီအီးစီတွင် ဈေးဝယ်သကဲ့သို့” “ဟိုဟာမဝယ်သဖြင့် ဒီဟာရောင်းမပေးပါဟူသော ရောင်းမကုန် သည့်ပစ္စည်း၊ လူမကြိုက်သည့်ပစ္စည်းကို အစွံအရောင်းထုတ်သည့် နည်းလမ်းနှယ်နှယ်ပင် ဖြစ်သည်။
အဆိုပါဆုံးဖြတ်ချက်ကြောင့် ညီလာခံသို့ တင်သွင်းသည့် အဆိုပြုလွှာ အပိုဒ် ၅(ဆ) “တိုင်းဒေသကြီး/ ပြည်နယ်များတွင် ရေးဆွဲပြဋ္ဌာန်းခွင့်ရှိသော ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ အပါအဝင်ဥပဒေများတွင် ပြည်ထောင်စု ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေနှင့် ကျော်လွန်ဆန့်ကျင်စေခြင်း မရှိစေဘဲ ရေးသားပြဋ္ဌာန်းခွင့် ရှိစေရမည်။ ပြည်ထောင်စုနှင့် တိုင်းဒေသကြီး/ပြည်နယ်များအကြား ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေနှင့်အညီ အာဏာများကို ခွဲဝေကျင့်သုံးခြင်း(Division of Power) ရှိရမည်” မှတ်ချက် “ကြွင်းကျန်သောအာဏာ ကျင့်သုံးခြင်းကိစ္စနှင့် ပတ်သက်၍ နောင်တွင် ဆက်လက် ဆွေးနွေးရန်” နှင့်အတူ အပိုဒ် ၄ ကိုယ်ပိုင်ပြဋ္ဌာန်းခွင့်နှင့် သက်ဆိုင်သော အောက်ဖော်ပြပါ ဖက်ဒရယ်ဆိုင်ရာအခြေခံမူ များကို နောက်ကျင်းပမည့် ညီလာခံများတွင်မှ ဆက်လက်ဆွေးနွေးရန် ရွေ့ဆိုင်းလိုက်ရပေတော့သည်။
(က) ပြည်ထောင်စုသမ္မတမြန်မာနိုင်ငံတော်အား ပြည်ထောင်စုမပြိုကွဲရေး၊ တိုင်းရင်းသား စည်းလုံး ညီညွတ်မှု မပြိုကွဲရေး၊ အချုပ်အခြာအာဏာ တည်တံ့ခိုင်မြဲရေးတို့ကို ရှေ့ရှု့၍ ပြည်ထောင်စုမြန်မာနိုင်ငံအတွင်း စစ်မှန် ပြီးထိရောက်စွာ လက်တွေ့အကောင်အထည် ပေါ်လာမည့် ဖက်ဒရယ်စနစ်မူဘောင်အတွင်းမှ ကိုယ်ပိုင် ပြဋ္ဌာန်းခွင့်ရှိသော ဒီမိုကရေစီနှင့် ဖက်ဒရယ်စနစ်တို့ကို အခြေခံသည့် ပြည်ထောင်စုကို နိုင်ငံရေးဆွေးနွေးပွဲ ရလဒ်များနှင့်အညီ တည်ဆောက်ရမည်။
(ခ) နိုင်ငံရေးဆွေးနွေးပွဲရလဒ်များကို အခြေခံ၍ လုပ်ထုံးလုပ်နည်းများနှင့်အညီ ပြင်ဆင် အတည်ပြုပြီးဖြစ် သော နိုင်ငံတော်ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေအရ ဖွဲ့စည်းထားသည့် တိုင်း ဒေသကြီး/ ပြည်နယ်များ၏ ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေများရေးဆွဲရာတွင် ပြည်ထောင်စု ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေပါ ပြဋ္ဌာန်းချက်များနှင့် ကျော်လွန် ဆန့်ကျင်ခြင်းမရှိစေဘဲ အခြေခံ လွတ်လပ်ခွင့်၊ အခြေခံရပိုင်ခွင့်နှင့် ဒီမိုကရေစီကျင့်စဉ်များကို အာမခံ ရမည်။
(ဂ) တိုင်းဒေသကြီး/ပြည်နယ်များသည် တိုင်းရင်းသားလူမျိုးများ၏ နိုင်ငံရေး၊ စီးပွားရေး၊ လူမှုရေး၊ ယဉ်ကျေး မှုနှင့် ဓလေ့ထုံးတမ်းစသည့် ကဏ္ဍအသီးသီးတွင် ကိုယ်ပိုင်ပြဋ္ဌာန်းခွင့် အခွင့်အရေးကို အာမခံချက် ရှိစေ ရမည်။
(ဃ) တိုင်းရင်းသားလူမျိုးများ၏ မွေးရာပါအခွင့်အရေးအဖြစ် ပိုင်ဆိုင်ထားသော အမျိုးသား လက္ခဏာနှင့် ယဉ်ကျေးမှုဆိုင်ရာကိုယ်ပိုင်ပြဋ္ဌာန်းခွင့်ကို မည်သည့်အခြေအနေတွင်မှ ရုပ်သိမ်း ဟန့်တားခြင်းမရှိစေရ။
(င) ဒီမိုကရေစီနှင့်ဖက်ဒရယ်စနစ်ကို အခြေခံသောပြည်ထောင်စုတွင် ပါဝင်ဆောင်ရွက်ခြင်းဖြင့် တိုင်းဒေသကြီး/ ပြည်နယ်များသည် ကိုယ်ပိုင်ပြဋ္ဌာန်းခွင့်ကို ပြည်ထောင်စုဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေတွင် ပြဋ္ဌာန်းထားသည့် အတိုင်း ကျင့်သုံးခွင့်ရှိစေရမည်။
ဖက်ဒရယ်ပြည်ထောင်စုတည်ဆောက်ရေးအတွက် ကြီးစွာသော ဆုံးရှုံးမှုပင်ဖြစ်သည်။ ဖက်ဒရယ်ဆိုင်ရာ အခြေခံမူများနှင့် သက်ဆိုင်ခြင်းမရှိသော “ခွဲထွက်ခွင့်မရှိ” ဟူသော စည်းနှောင်မှုကို အဘယ်ကြောင့် အစည်းအဝေး အခင်းအကျင်းသို့ တင်သွင်းလာပါသနည်း။ ထို့အတူ လုံခြုံရေးဆိုင်ရာကဏ္ဍတွင် “တစ်ခုတည်းသော တပ်မတော်” ဟူသော ဆွေးနွေးချက်ကိုပါ ငြိမ်းချမ်းရေးစားပွဲဝိုင်းဖြစ်သော ညီလာခံသို့ အဘယ်ကြောင့် တင်သွင်းလာပါသနည်း။ မည်သည့်ရည်ရွယ်ချက်ကြောင့် ဖြစ်ပါသနည်း။
၄င်းနောက် အောက်ဖော်ပြပါ အကြောင်းအရာများကို နောင်ကျင်းပမည့် ညီလာခံတွင် ဆက်လက်ဆွေးနွေး မည့်ခေါင်းစဉ်များအဖြစ် သတ်မှတ်ခဲ့ကြသည်။
(က) တိုင်းရင်းသားလူနည်းစုများ၏ အခွင့်အရေးများကို ကာကွယ်ခြင်း
(ခ) ဒီမိုကရေစီအခွင့်အရေး၊ အခြေခံလူ့အခွင့်အရေးနှင့် ကျား/မဆိုင်ရာ တန်းတူညီမျှမှု
(ဂ) ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်
(ဃ) ပြည်ထောင်စုတပ်မတော်
(င) ပြည်နယ်သစ်ပေါ်ထွန်းခွင့်
(စ) ပြည်နယ်နယ်နိမိတ်
(ဆ) ဘဏ္ဍာရေးနှင့် သယံဇာတ
(ဇ) နိုင်ငံသား
(ဈ) နိုင်ငံရေးနှင့်ဘာသာရေး
(ည) နိုင်ငံတော်ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေဆိုင်ရာခုံရုံး
မှတ်ချက်အဖြစ် “ပြည်ထောင်စုတပ်မတော်ခေါင်းစဉ်ကို လုံခြုံရေးကဏ္ဍတွင်လည်ကောင်း၊ ဘဏ္ဍာရေးကို စီးပွါးရေး ကဏ္ဍတွင်လည်းကောင်း၊ သယံဇာတကို မြေယာနှင့်သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်ကဏ္ဍတွင်လည်းကောင်း ဆွေးနွေးနိုင်ရေး တင်ပြရန်” ကိုပါ သဘောတူကြသည်။
ပြည်ထောင်စုငြိမ်းချမ်းရေးညီလာခံ − ၂၁ ရာစုပင်လုံ (ဒုတိယအစည်းအဝေး) အား၂၀၁၇ ခုနှစ် မေလ ၂၄ ရက်နေ့မှ ၂၈ ရက်နေ့အထိ ကျင်းပရန် မူလက စီစဉ်ထားရှိသည်။ “ခွဲမထွက်ရ” ဟူသော ဆွေးနွေးချက်ကြောင့် ညီလာခံအခင်းအကျင်းအတွင်း ပြုလုပ်သော ဆွေးနွေးပွဲများတွင် တင်းမာမှုများ ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည့်အတွက် UPDJC အစည်းအဝေးကျင်းပရမည့် ၂၇ ရက်နေ့ မွန်းလွဲပိုင်းတွင် UPDJC အစည်းအဝေးအစား NCA လက်မှတ်ရေးထိုး ထားသော တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းများ၏ ထိပ်သီးခေါင်းဆောင်များဖြင့် စုပေါင်းဖွဲ့စည်းထား သည့် ငြိမ်းချမ်းရေးလုပ်ငန်းစဉ်ဦးဆောင်အဖွဲ့(PPST)နှင့် ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည် တို့၏ အရေးပေါ်အစည်း အဝေးကို ကျင်းပခဲ့သည်။ အဆိုပါ အစည်းအဝေးတွင်လည်း ညှိနှိုင်းဆွေနွေးမှု အောင်မြင်ခြင်း မရှိခဲ့ပေ။
ဤနေရာတွင် ထပ်မံပြောလိုသည်မှာ ၂၇ ရက်နေ့ မနက်ပိုင်းတွင် ကျင်းပသော အတွင်းရေးမှူးအဖွဲ့အစည်း အဝေး အခင်းအကျင်းဖြစ်သည်။ ၂၆ ရက်နေ့ တွင် ညနက်သည်အထိ PPST ထိပ်သီးခေါင်းဆောင်များအပါအဝင် တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းမှ UPDJC အဖွဲဝင်များ အစည်းအဝေးထိုင်ကြသည်။ ထိုအစည်းအဝေး တွင် “ခွဲမထွက်ရ” ဟူသော ဆွေးနွေးချက်နှင့် ပတ်သက်၍ ဦးစားပေးဆွေးနွေးရမည့် နည်းလမ်း (၃) သွယ်ကို ချမှတ် ခဲ့သည်။ ၄င်းအတိုင်း တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းမှ UPDJC အတွင်းရေးမှူးများအပါအဝင် UPDJC အဖွဲ့ဝင်များက ရပ်တည် ဆွေးနွေးရန် ဖြစ်သည်။ ဦးစားပေးနည်းလမ်း(၁)မှာ “ခွဲမထွက်ရ” ဟူသော အကြောင်းအရာ ကို ညီလာခံတွင် မည့်သည့်အခါမှ ထည့်သွင်းဆွေးနွေးခြင်း မရှိရေး ညှိနှိုင်းရန်၊ ဦးစားပေးနည်းလမ်း(၂)မှာ မဖြစ်မနေ ဆွေးနွေးမည်ဟု ဆိုပါက နောင်ကျင်းပမည့် ညီလာခံများတွင်မှ ဆွေးနွေးရန်နှင့် ဦးစားပေးနည်းလမ်း(၃)မှာ “ခွဲမထွက်ရ” ဟူသောစကားရပ်အစား ပျော့ပြောင်းသော၊ အပေါင်းလက္ခဏာဆောင်သော စကားရပ်များဖြင့် အစား ထိုးရန် ဟူသည့် ဦးစားပေးဆွေးနွေးမှုနည်းလမ်းများ အစီအစဉ်အလိုက် တစ်ဆင့်ချင်းလျှော့ချကာ ဆွေးနွေးသွားရန် ဖြစ်သည်။ အတွင်းရေးမှူးအစည်းအဝေးတွင် တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းမှ UPDJC အတွင်းရေးမှူး တစ်ဦးက ဦးစားပေးအစီအစဉ်အတိုင်း ဆွေးနွေးရမည့်အစား နည်းလမ်း(၃) ဖြစ်သည့် စကားလုံးပြင်ဆင်သည့် နည်းလမ်းဖြင့် စတင်ဆွေးနွေးသဖြင့် တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းမှ အတွင်းရေးမှူးများအကြားတွင် ငြင်းခုံမှုများ၊ ပြဿာနာများ စတင်ဖြစ်ပွားတော့သည်။ ထိပ်သီးခေါင်းဆောင်များပါဝင်ထားသော အစည်းအဝေးမှ ဆုံးဖြတ်ချက်များကို အဆိုပါ UPDJC အတွင်းရေးမှူး အနေဖြင့် ချိုးဖောက်ခြင်းပင် ဖြစ်တော့သည်။ အဆိုပါ တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းမှ အတွင်းရေးမှုး၏ အမည်နာမကိုမူ ညီညွတ်ရေးနှင့် ငြိမ်းချမ်းရေးအား ရည်မျှော်၍ စာရေးသူအနေနှင့် ယခုအချိန်တွင် မဖော်ပြလိုပါ။ မည်သူဖြစ်သည်ကို တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင် အဖွဲ့အစည်းများနှင့် နီးစပ်သောသူများအားလုံး သိရှိပြီးဖြစ်သည်။
အဆိုပါ UPDJC အတွင်းရေးမှူးအဖွဲ့အစည်းအဝေးတွင် ဖြစ်ပေါ်သော အခင်းအကျင်းကြောင့် တိုင်းရင်း သားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းများအကြား တင်းမာမှုများ၊ ငြင်းခုံမှုများနှင့် သဘောထားကွဲလွဲမှုများ ဖြစ်ပေါ် ခဲ့သည်။ UPDJC တွင် ပါဝင်သော တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းခေါင်းဆောင်အချို့က PPST က UPDJC လုပ်ငန်းစဉ်ကို ကြိုးကိုင်သည်ဟူ၍လည်းကောင်း၊ တိုင်းရင်းသားထိပ်သီးခေါင်းဆောင်များအပါအဝင် တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်း အများစုက PPST ဆုံးဖြတ်ချက်များအတိုင်းသာ UPDJC အဖွဲ့ဝင်များ ကဆောင်ရွက်ရမည်ဟူ၍လည်းကောင်း သဘောထားကွဲလွဲကြသည်။
UPDJC အစည်းအဝေးကို ၂၈ ရက်နေ့သို့ ရွှေ့ဆိုင်းလိုက်ကာ ညီလာခံအား တစ်ရက်တိုး၍ ကျင်းပရန် ဆုံးဖြတ်လိုက်ရပေတော့သည်။ ၂၈ ရက်နေ့တွင် ကျင်းပသော UPDJC အစည်းအဝေးသည်လည်း တင်းမာမှုများစွာ ရှိခဲ့သည်။ “ခွဲမထွက်ရ” ဟူသော အကြောင်းအရာအား အကြိတ်အနယ် အပြင်းအထန် ဆွေးနွေးကြသည်။ ထို့ကြောင့် မနက် ၉ နာရီတွင် စတင်သော UPDJC အစည်းအဝေးအား ညနေပိုင်း ၇ နာရီ ၁၅ မိနစ်အထိ ကျင်းပခဲ့ရပေသည်။ “ခွဲထွက်ခွင့်” “ခွဲမထွက်ခွင့်” နှင့်ပတ်သက်၍ သဘောထားကြီးစွာ ကွဲလွဲသည့်အလျောက် ဆွေးနွေးသည့်အခါတွင် စိတ်ခံစားမှုများ၊ သမိုင်းပေးတာဝန်ကို ကာကွယ်လိုသော စိတ်ဓါတ်များ၊ ဆွေးနွေးဖက်အား အနိုင်ယူလိုသော စိတ်ထားများ စသည့်စိတ်ခံစားမှုမျိုးစုံဖြင့် ဆွေးနွေးခဲ့ကြသည့်အတွက် ဆွေးနွေးပွဲသည် မုန်တိုင်းထန်နေသကဲ့သို့ ဖြစ်သည်။ အစည်းအဝေးတင်းမာလာသောအခါ “လက်ဖက်ရည်သောက်နားလိုက်” “အစည်းအဝေး ခေတ္တခဏ ရပ်နားလိုက်” စသည်ဖြင့် တင်းမာမှုကို လျှော့ချကာ ဆွေးနွေးပွဲ ပျက်မသွားရန် နည်းလမ်းမျိုးစုံသုံးခဲ့ရသည်။ “ခွဲမထွက်ရ” ဟူသော အကြောင်းအရာကို သဘောတူညီမှု မရရှိသည့်အတွက် “ကိုယ်ပိုင်ပြဌာန်းခွင့်” နှုင် “ပြည်နယ် ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ ရေးဆွဲပိုင်ခွင့်” စသည့် အကြောင်းအရာများ သဘောတူညီချက် မရရှိခဲ့သည့်အပေါ် UPDJC အဖွဲ့ဝင် အတော်များများ စိတ်ဓါတ်ကျသွားသည်ကို အထင်းသား မြင်ခဲ့ရသည်။ အစည်းအဝေးညနေပိုင်းတွင် ဆွေးနွေးမှု၏ ဇာတ်ရှိန်အမြင့်ဆုံးအပိုင်းသို့ ရောက်သည်ဟု ဆိုရမည်ဖြစ်သည်။ ခန်းမပြင်ပရှိ ရာသီဥတုသည်လည်း မိုးသက်လေပြင်း ပြင်းပြင်းထန်ထန်တိုက်ကာ ခန်းမတွင်းဆွေးနွေးမှုအား ပုံဖော်နေသကဲ့သို့ ရှိသည်။ အရေးကြီးဆုံး အချိန်ကာလ မဟုတ်ပါလော။ နောက်ဆုံးတွင် “ခွဲမထွက်ရ” အား သဘောတူညီမှု မရရှိသည့်အတွက် တပ်မတော် ကိုယ်စားလှယ်က “ကိုယ်ပိုင်ပြဌာန်းခွင့်” နှုင် “ပြည်နယ် ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ ရေးဆွဲပိုင်ခွင့်” ကိုပါ ချန်လှပ်ရန် တင်သွင်းသည့်အဆိုအပေါ်တွင် ဆွေးနွေးညှိနှိုင်းသဘောတူပြီး ကျန်နိုင်ငံရေးကဏ္ဍဆိုင်ရာအကြောင်းအရာများ အပါအဝင် အခြားကဏ္ဍမှအကြောင်းအရာများအနက် သဘောတူနိင်သည့်အချက်များကို ဆက်လက်ဆွေးနွေးခဲ့ရာ အများစုက သဘောတူညီသည့် အချက် ၃၇ ချက် ရရှိခဲ့သည်။ ၂၉ ရက်နေ့ ညီလာခံစုံညီအခင်းအကျင်းတွင် အဆိုပါ သဘောတူညီချက် ၃၇ ချက်အား ပြည်ထောင်စုသဘောတူစာချုပ် အစိတ်အပိုင်း (၁) အဖြစ် ချုပ်ဆိုခဲ့သည်။ ထိုသို့ ချုပ်ဆိုရာတွင် ညီလာခံတွင် ပါဝင်သော အဖွဲ့အစည်းအားလုံးက လက်မှတ်ရေးထိုးခြင်း မဟုတ်ဘဲ သက်ဆိုင်ရာ ညီလာခံအစုအဖွဲ့ ခေါင်းဆောင်များသာ လက်မှတ်ရေးထိုးသည့် နည်းလမ်းကို ရွေးချယ်ခဲ့သည်။ အချို့သော အဖွဲ့ အစည်းများသည် အဆိုပါ ပြည်ထောင်စုသဘောတူစာချုပ် အစိတ်အပိုင်း(၁) ပါ အချက် ၃၇ ချက်ကိုပင် သဘော မတူသည့်အတွက် ကြောင့်ဖြစ်သည်။ မည်သို့ပင်ဆိုစေ ငြိမ်းချမ်းရေးဖြစ်စဉ် အဆုံးသတ်မည့် အခြေအနေမှ လွှတ်ခဲ့ သည်ဟုပင် ဆိုရပေမည်။
သဘောတူညီချက် ၃၇ ချက်နှင့် ပတ်သက်၍ အငြင်းပွားဖွယ်ရာ အချက်တစ်ရပ်ကျန်ပါသေးသည်။ အဆိုပါ သဘောတူညီချက်ကို UPDJC အစည်းအဝေးတွင်သာ သဘောတူညီမှုကို ရယူခဲ့ပြီး ညီလာခံကိုယ်စားလှယ်များက ဆုံးဖြတ်အတည်ပြုခဲ့သည့် သဘောတူဆုံးဖြတ်ချက်မဟုတ်ခဲ့ပေ။ ၂၀၁၆ ခုနှစ် အောက်တိုဘာလ ၂၄ ရက်တွင် ပြန်လည်ပြင်ဆင်သုံးသပ်ထားသော နိုင်ငံရေးဆွေးနွေးမှုဆိုင်ရာမူဘောင် အခန်း (၆) “နိုင်ငံရေးဆွေးနွေးပွဲများတွင် သဘောတူဆုံးဖြတ်ချက်ချမှတ်ခြင်း” တွင် “နိုင်ငံရေးဆွေးနွေးပွဲများ၌ ဆွေးနွေးဘက်များအကြား ဝိဝါဒကွဲပြားမှု များကို ရေရှည်တည်တံ့ခိုင်မြဲသည့် ငြိမ်းချမ်းရေးရရှိရန် စိတ်ရင်းစေတနာမှန်ဖြင့် အကျေအလည်ညှိနှိုင်းဖြေရှင်းပြီး သဘောတူဆုံးဖြတ်ချက်များ ချမှတ်နိုင်ရေးအတွက် တစ်နိုင်ငံလုံးပစ်ခတ်တိုက်ခိုက်မှုရပ်စဲရေးသဘောတူစာချုပ် (NCA) အခြေခံမူ အပိုဒ် ၁ အပိုဒ်ခွဲ (ဇ) နှင့်အညီ အောက်ပါအတိုင်း ဆောင်ရွက်သွားမည် –
၆.၁။ ဆွေးနွေးညှိနှိုင်းရမည့် ကိစ္စရပ်များအားလုံးကို လုပ်ငန်းကော်မတီအဆင့်တွင် အကျေအလည် ဆွေးနွေး အဖြေရှာရန်။ လုပ်ငန်းကော်မတီတစ်ခုအတွင်း (သို့မဟုတ်) ကော်မတီများအကြား မဖြေရှင်းနိုင်သည့် သဘောထားကွဲလွဲမှုများရှိလာပါက ပြည်ထောင်စု ငြိမ်းချမ်းရေး ဆွေးနွေးမှု ပူးတွဲကော်မတီ (UPDJC) အတွင်းရေးမှူးအဖွဲ့မှတဆင့် UPDJC သို့တင်ပြ၍ ဆုံးဖြတ်ချက်ရယူရမည်။ UPDJC အနေဖြင့် မဖြေရှင်းနိုင်သည့် ကိစ္စရပ်များ ရှိလာပါက တစ်နိုင်ငံလုံး ပစ်ခတ်တိုက်ခိုက်မှုရပ်စဲရေး သဘောတူစာချုပ် အကောင် အထည်ဖော်မှုဆိုင်ရာ ညှိနှိုင်းအစည်းအဝေး (JICM) သို့ တင်ပြ၍ ဆုံးဖြတ်ချက်ရယူရမည်။
၆.၂။ ပြည်ထောင်စု ငြိမ်းချမ်းရေး ညီလာခံ – (၂၁) ရာစု ပင်လုံတွင် လုပ်ငန်းကော်မတီ အသီးသီးမှ တင်ပြလာသော ကိစ္စရပ်များအနက် ဖက်ဒရယ်စနစ်ကိုအခြေခံသည့် ပြည်ထောင်စုဆိုင်ရာကိစ္စရပ်များ၊ နိုင်ငံတော်လုံခြုံရေး (ကာကွယ်ရေး) ဆိုင်ရာကိစ္စရပ်များနှင့် လုံခြုံရေးဆိုင်ရာ ပြန်လည်ပေါင်းစည်းရေး ကိစ္စရပ်များအပါအဝင် အရေးကြီးသောကိစ္စရပ်များကို ညီလာခံတက်ရောက်သူ အစုအဖွဲ့တစ်ဖွဲ့ချင်းစီမှ အနည်းဆုံး (၇၅) ရာခိုင် နှုန်းအထက်ထောက်ခံမဲရရှိ၍ တက်ရောက်သူစုစုပေါင်း၏ အနည်းဆုံး (၇၅) ရာခိုင်နှုန်းအထက် ထောက်ခံမဲ ဖြင့်ဆုံးဖြတ်နိုင်သည်။
၆.၃။ ပြည်ထောင်စု ငြိမ်းချမ်းရေး ညီလာခံ – (၂၁) ရာစု ပင်လုံတွင် လုပ်ငန်းကော်မတီအသီးသီးမှ တင်ပြလာသော ကိစ္စရပ်များအနက် အပိုဒ်ခွဲ ၆.၂ ပါ ကိစ္စရပ်များမှအပ အခြားကိစ္စရပ်များကို ညီလာခံတက်ရောက်သူ အစုအဖွဲ့တစ်ဖွဲ့ချင်းစီမှ အနည်းဆုံး (၅၀) ရာခိုင်နှုန်းအထက် ထောက်ခံမဲရရှိ၍ တက်ရောက်သူစုစုပေါင်း၏ အနည်းဆုံး (၆၅) ရာခိုင်နှုန်းအထက် ထောက်ခံမဲဖြင့် ဆုံးဖြတ်နိုင်သည်။”
ဟူ၍ ရေးဆွဲပြဋ္ဌာန်းထားရာ UPDJC အစည်းအဝေးတွင်သာ သဘောတူဆုံးဖြတ်ထားပြီး နိုင်ငံရေးဆွေးနွေးမှု ဆိုင်ရာမူဘောင် ၆.၂ နှင့် ၆.၃ ပါ ပြဋ္ဌာန်းချက်များအတိုင်း ဆောင်ရွက်ထားခြင်းမရှိသည့်အတွက် မူဘောင်အတိုင်း သဘောတူဆုံးဖြတ်ထားသော အဆိုပါ သဘောတူညီချက် ၃၇ ရက်သည် တရားဝင်မှုရှိမရှိ ပညာရှိကဝိအပေါင်း ဆင်ခြင်သုံးသပ်ရန် လိုအပ်ပေသည်။ ထိုအကျိုးဆက်ကြောင့် တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းအတွင်းတွင် UPDJC အဖွဲ့ဝင်များနှင့် ညီလာခံတက်ရောက်ခွင့်ရရှိသော အဖွဲ့ဝင်များအကြား အငြင်းပွားမှုများဖြစ်ပေါ်ခဲ့ရသည်။ မူဘောင်အတိုင်းကျင့်သုံးခြင်းမပြုပါက အဘယ်ကြောင့်လျှင် နိုင်ငံရေးဆွေးနွေးမှုဆိုင်ရာမူဘောင်အား ရေးဆွဲ ပြဋ္ဌာန်းထားရပါသနည်း။ ရေးဆွဲပြဋ္ဌာန်းရန်ပင် လိုအပ်ပါသလား။ မူဘောင်ဟူသည် ကစားပွဲ၏ ဥပဒေသ (Rule of the Game) ပင် မဟုတ်ပါလော။
၂။ တစ်နိုင်ငံလုံးပစ်ခတ်တိုက်ခိုက်မှုရပ်စဲရေးသဘောတူစာချုပ် (NCA)
တစ်နိုင်ငံလုံးပစ်ခတ်တိုက်ခိုက်မှုရပ်စဲရေးသဘောတူစာချုပ် (Nationwide Ceasefire Agreement) တွင် နိဒါန်း၊ အခန်း(၁) အခြေခံမူများ၊ အခန်း(၂) ဦးတည်ချက်နှင့် ရည်ရွယ်ချက်များ၊ အခန်း(၃) ပစ်ခတ်တိုက်ခိုက်မှု ရပ်စဲရေးဆိုင်ရာကိစ္စရပ်များ၊ အခန်း(၄) ပစ်ခတ်တိုက်ခိုက်မှုရပ်စဲရေး ခိုင်မာအောင်လုပ်ဆောင်ခြင်း၊ အခန်း(၅) နိုင်ငံရေး ဆွေးနွေးပွဲဆိုင်ရာ အာမခံချက်များ၊ အခန်း(၆) ရှေ့ဆက်ဆောင်ရွက်မည့်လုပ်ငန်းစဉ်များနှင့် အခန်း(၇) အထွေထွေ ဟူ၍ အခန်း ၇ ခန်းရှိကာ ပုဒ်မအနေဖြင့် ၃၃ ခုရှိသည်။
နိဒါန်းပိုင်းတွင် အခန်း (၁) အခြေခံမူများတွင် “တစ်နိုင်ငံလုံးပစ်ခတ်တိုက်ခိုက်မှုရပ်စဲရေးသဘောတူစာချုပ် သည် ယခင်က ပြည်ထောင်စုသမ္မတမြန်မာနိုင်ငံတော်အစိုးရနှင့် တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းများ အကြားချုပ်ဆိုခဲ့သော သဘောတူညီချက်များအား ထပ်လောင်းအသိအမှတ်ပြုခြင်း၊ ပိုမိုခိုင်မာစေခြင်း၊ ထပ်ဆင့် အတည်ပြုခြင်းဖြစ်ပြီး ပါဝင်သင့်သူအားလုံး ပါဝင် နိုင်သော နိုင်ငံရေးဆွေးနွေးပွဲများမှတဆင့် တရားမျှတမှု နှင့် ဂုဏ်သိက္ခာရှိမှုတို့အပေါ် အခြေခံသည့် ရေရှည်တည်တံ့ခိုင်မြဲသောငြိမ်းချမ်းရေးကို ဦးတည်သည်” ဟူသောစကားရပ် ပါရှိသည်ဖြစ်ရာ ၁၉၈၉ ခုနှစ်တွင် ချုပ်ဆိုခဲ့သော အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေးစာချုပ်များ၊ ၂၀၁၁ မှ ၂၀၁၃ ခုနှစ်တွင် ချုပ်ဆို ခဲ့သည့် နှစ်ဖက်အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေးစာချုပ်များ (Bi-Lateral Ceasefire Agreenents) စသည်တို့ကို ထပ်လောင်း အတည်ပြုသည်ဟု နားလည်ရမည်ဖြစ်သည်။ စာရေးသူအနေဖြင့် ၁၉၈၉၊ ၁၉၉၀ ခုနှစ် ဝန်းကျင်တွင် ချုပ်ဆိုခဲ့သော အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေးသဘောတူစာချုပ်များ လက်ဝယ်တွင် မရှိသည့်အတွက် လေ့လာနိုင်ခြင်းမရှိပေ။ လက်မှတ် ရေးထိုးသော အဖွဲ့အစည်းများစာရင်း အတိအကျအားလည်း သိရှိခြင်းမရှိသည်ကို ဝန်ခံရပေမည်။ အစိုးရနှင့် တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းများအကြား ၂၀၁၁ မှ ၂၀၁၃ ခုနှစ် အထိချုပ်ဆိုခဲ့သော နှစ်ဖက်အပစ် အခတ်ရပ်စဲရေးစာချုပ်များတွင် အဖွဲ့အစည်း ၁၁ ဖွဲ့က ပြည်နယ်အဆင့်နှင့် ပြည်ထောင်စုအဆင့် နှစ်ဖက်အပစ် အခတ်ရပ်စဲစာချုပ်အထိ ချုပ်ဆိုခဲ့ပြီး အဖွဲ့အစည်း ၃ ဖွဲ့မျာမူ ပြည်နယ်အဆင့် အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေးစာချုပ်သာ လက်မှတ်ရေးထိုးနိုင်ခဲ့သည်။
(၁) ကရင်အမျိုးသားအစည်းအရုံး(KNU)၊ (၂)ဒီမိုကရေစီအကျိုးပြုကရင့်တပ်မတော်(DKBA)၊ (၃)ရှမ်းပြည် ပြန်လည်ထူထောင်ရေးကောင်စီ/ရှမ်းပြည်တပ်မတော်(RCSS/SSA)၊ (၄)ချင်းအမျိုးသားတပ်ဦး(CNF)၊ (၅)ပအိုဝ်း အမျိုးသားလွတ်မြောက်ရေးအဖွဲ့(PNLO)၊ (၆)မြန်မာနိုင်ငံလုံးဆိုင်ရာ ကျောင်းသားများဒီမိုကရက်တစ်တပ်ဦး (ABSDF)၊ (၇)ရှမ်းပြည်တိုးတက်ရေးပါတီ/ရှမ်းပြည်တပ်မတော်(SSPP)၊ (၈)မွန်ပြည်သစ်ပါတီ(NMSP)၊ (၉)ကရင် နီအမျိုးသားတိုးတက်ရေးပါတီ(KNPP)၊ (၁၀)“ဝ”ပြည်သွေးစည်းညီညွတ်ရေးတပ်မတော်(UWSA)နှင့် (၁၁)အမျိုး သားဒီမိုကရေစီသွေးစည်းညီညွတ်ရေးတပ်မတော်−မိုင်းလားတပ်ဖွဲ့(NDAA) စသည့် တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင် အဖွဲ့အစည်း ၁၁ ဖွဲ့ တို့သည် ပြည်ထောင်စုအဆင့်အထိ အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေးစာချုပ် လက်မှတ်ရေးထိုးထားပြီး (၁)ကရင်ငြိမ်းချမ်းရေးကောင်စီ(KNU/KNLA-PC)၊ (၂)ရခိုင်ပြည်လွတ်မြောက်ရေးပါတီ(ALP)နှင့် (၃)နာဂအမျိုး သားဆိုရှယ်လစ်ကောင်စီကပ်ပလန်(NSCN-K) တိုသည် ပြည်နယ်အဆင့် အပစ်အခတ် ရပ်စဲရေးစာချုပ်အထိသာ လက်မှတ်ရေးထိုးထားသော အဖွဲ့အစည်း ၃ ဖွဲ့ ဖြစ်သည်။ ကချင်လွတ်လပ်ရေးအဖွဲ့/ ကချင်တပ်မတော်(KIO/KIA) မှာမူ ပြည်ထောင်စုငြိမ်းချမ်းရေးဖော်ဆောင်ရေးလုပ်ူငန်းကော်မတီနှင့် KIO/KIA ကိုယ်စားလှယ်အဖွဲ့တို့အကြား ၂၀၁၃ ခုနှစ် အောက်တိုဘာလ ၁၀ ရက်နေ့တွင် သဘောတူညီချက် စာချုပ်လက်မှတ် ရေးထိုးဖူးသော်လည်း နှစ်ဖက် အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေးစာချုပ် (Bi-Lateral Ceasefire Agreenents) အဖြစ် အစိုးရအနေဖြင့် သတ်မှတ်ခဲ့ခြင်း မရှိဘဲ အကြိုသဘောတူစာချုပ်အဖြစ်သာ အသိအမှတ်ပြုခဲ့သည်။ တအာင်း(ပလောင်) အမျိုးသားလွတ်မြောက်ရေး တပ်မတော်(TNLA)၊ ရက္ခိုင့်တပ်မတော်(AA)နှင့် မြန်မာအမျိုးသားဒီမိုကရေစီ မဟာမိတ်တပ်မတော်−ကိုးကန့် တပ်ဖွဲ့(MNDAA) တိုမှာ အစိုးရတပ်မတော်နှင့် တိုက်ပွဲများဖြစ်ပွားနေ၍လည်ကောင်း၊ ရခိုင်အမျိုးသားကောင်စီ (ANC)၊ လားဟူဒီမိုကရက်တစ်အစည်းအရုံး(LDU)နှင့် “ဝ”အမျိုးသားအဖွဲ့ချုပ်(WNO) စသည့်အဖွဲ့အစည်း ၃ ဖွဲ့ ကိုမူ အစိုးရတပ်မတော်နှင့် တိုက်ပွဲဖြစ်ပွားခဲ့ဖူးခြင်းမရှိသဖြင့် နှစ်ဖက်အပစ်ရပ်စာချုပ်များ ချုပ်ဆိုရန် အစိုးရမှ ကမ်းလှမ်းခဲ့ခြင်းမရှိပေ။
အခန်း(၁) အခြေခံမူများတွင် “ပြည်ထောင်စုအတွင်း နေထိုင်ကြသော နိုင်ငံသားအားလုံးကို လူမျိုးရေး၊ ဘာသာရေး၊ ယဉ်ကျေးမှု နှင့် လိင်ကွဲပြားမှုတို့ကြောင့် ခွဲခြားဆက်ဆံခြင်း မပြုဘဲ တန်းတူရည်တူ အခွင့်အရေး ရရှိစေရန်၊ နိုင်ငံရေးကိစ္စအလို့ငှာ ဘာသာသာသနာကို အလွဲသုံးစားမပြုရန်၊ နိုင်ငံရေးနှင့် ဘာသာရေး ရောယှက်ခြင်း မရှိသည့် နိုင်ငံတော်ကိုထူထောင်ရန်၊ ပြည်ထောင်စုသမ္မတမြန်မာနိုင်ငံတော်အတွင်း မှီတင်းနေထိုင်ကြသော တိုင်းရင်း သားလူမျိုးများ၏ နောက်ခံသမိုင်း၊ ရိုးရာယဉ်ကျေးမှု၊ စာပေ၊ ဘာသာစကားနှင့် အမျိုးသားလက္ခဏာများ မတူကွဲပြားမှုကို လက်ခံအသိအမှတ်ပြု၍ လူမျိုးပေါင်းစုံ၊ ဘာသာစကားပေါင်းစုံတို့ဖြင့် ပြည်ထောင်စုလက္ခဏာ တစ်ရပ်ကို နိုင်ငံသားအားလုံး စုပေါင်းဖော်ဆောင်ရန်နှင့် ပြည်ထောင်စုသမ္မတမြန်မာနိုင်ငံတော်အတွင်း မှီတင်း နေထိုင်ကြသော ပြည်သူ လူထုတစ်ရပ်လုံး၏ အသက်၊ အိုးအိမ်၊ စည်းစိမ်လုံခြုံရေး နှင့် ပြည်သူလူထု၏ ဘဝ မြှင့်တင်ရေးကို ကြိုးပမ်းဆောင်ရွက်သွားရန်” ဟူ၍ပါရှိလေရာ အဆိုပါ အခြေခံမူများကို မည်မျှအကောင်အထည် ဖော်ဆောင်ရွက်ပြီးပါပြီနည်း။
အခန်း(၁) အခြေခံမူများ ပုဒ်မ ၁(က) တွင် “ပြည်ထောင်စုသမ္မတမြန်မာနိုင်ငံတော်အား ပြည်ထောင်စု မပြိုကွဲရေး၊ တိုင်းရင်းသား စည်းလုံးညီညွတ်မှုမပြိုကွဲရေးနှင့် အချုပ်အခြာအာဏာ တည်တံ့ခိုင်မြဲရေးတို့ကို ရှေးရှု၍ လွတ်လပ်မှု၊ တန်းတူညီမျှမှုနှင့် တရားမျှတမှုတို့ကို အခြေခံပြီး ပင်လုံစိတ်ဓါတ်နှင့်အညီ ဒီမိုကရေစီရေး၊ အမျိုးသား တန်းတူရေးနှင့် ကိုယ်ပိုင်ပြဋ္ဌာန်းခွင့် အခွင့်အရေးများ အာမခံချက်များ အပြည့်အ၀ ရှိသော၊ ဒီမိုကရေစီနှင့် ဖက်ဒရယ် စနစ်တို့ကိုအခြေခံသည့် ပြည်ထောင်စုကို နိုင်ငံရေးဆွေးနွေးပွဲရလဒ်များနှင့်အညီ တည်ဆောက်သွားရန်” ဟူ၍ ဖော်ပြပါရှိသည်။ အဆိုပါဖော်ပြချက်ပါ “ပြည်ထောင်စု မပြိုကွဲရေး၊ တိုင်းရင်းသား စည်းလုံးညီညွတ်မှုမပြိုကွဲရေးနှင့် အချုပ်အခြာအာဏာ တည်တံ့ခိုင်မြဲရေးတို့ကို ရှေးရှု၍” ဟူသောစကားရပ်တွင် “ခွဲမထွက်ရ” ဟူသော သဘောတရား ပါရှိပြီးဖြစ်ရာ NCA အားလက်မှတ်ရေးထိုးထားသော တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းများအား ညီလာခံ တွင် အဘယ်ကြောင့် “ခွဲမထွက်ရ” အားအတင်းသဘောတူခိုင်းပါသနည်း။ ညီလာခံ အောင်မြင်မှုမရရှစေရန် တမင် လုပ်ဆောင်သည့် သဘောကဲ့သို့ပင် ဖြစ်နေပေတော့သည်။ အဆိုပါစာပိုဒ်တွင်ပင် “ဒီမိုကရေစီနှင့် ဖက်ဒရယ် စနစ် တို့ကိုအခြေခံသည့် ပြည်ထောင်စုကို နိုင်ငံရေးဆွေးနွေးပွဲရလဒ်များနှင့်အညီ တည်ဆောက်သွားရန်” ဟုပါရှိသည်။ “ဒီမိုကရေစီနှင့် ဖက်ဒရယ်စနစ်တို့ကိုအခြေခံသည့် ပြည်ထောင်စု” ဟုဆိုသဖြင့် ၄င်းအနှစ်သာရတို့ ၉၀ ရာခိုင်နှုန်း ကိုအခြေခံလျှင်သော်လည်းကောင်း၊ ၅ ရာခိုင်နှုန်းမျှကိုသာ အခြေခံလျှင်လည်း အခြေခံသည်ဟုလည်းကောင်း အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုနိုင်ပေသည်။ သို့ပါ၍ ဤကဲ့သို့သော ဝိဝါဒကွဲပြားစရာဖြစ်သော စကားရပ်များကို တင်ကြို၍ အနက် အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုထားရမည်ဖြစ်သည်။ “နိုင်ငံရေးဆွေးနွေးပွဲရလဒ်များနှင့်အညီ တည်ဆောက်သွားရန်” ဟုဆို သဖြင့် နိုင်ငံရေးဆွေးနွေးပွဲတင် မိမိအစုအဖွဲ့၊ မိမိအဖွဲ့အစည်း ရချင်သောရလဒ် ရရှိအောင် နည်းလမ်းပေါင်းစုံသုံး၊ အခင်းအကျင်းပေါင်းစုံဖန်တီးကာ ဆွေးနွေးကြတော့သည်။ သို့ပါ၍ နိုင်ငံရေးဆွေးနွေးမှုဆိုင်ရာမူဘောင်အား ရေးဆွဲရာတွင် မိမိအစုအဖွဲ့ အသာရရေး ဦးစားပေး ရေးဆွဲမှုများ ရှိခဲ့ပါသဖြင့် အားလုံးကျေနပ်နှစ်သက်သော နိုင်ငံရေးဆွေးနွေးမှုဆိုင်ရာမူဘောင်ကို ယခုအချိန်အထိ အဆုံးသတ်နိုင်ခဲ့ခြင်းမရှိပေ။ နဂိုအတင်းအကျပ် သဘော တူခဲ့ရသော မူဘောင်အတိုင်းသာ နိုင်ငံရေးဆွေးနွေးမှုများကို လုပ်ဆောင်ခဲ့ရသဖြင့် ညီလာခံတွင် ဖြစ်သင့်သည့် ရလဒ် ထွက်ပေါ်လာအောင် ညှိနှိုင်းဆောင်ရွက်နိုင်ခဲ့ခြင်း မရှိသေးပေ။
နိုင်ငံရေးဆွေးနွေးမှုဆိုင်ရာမူဘောင်၊ ငြိမ်းချမ်းရေးညီလာခံအခင်းအကျင်း၊ ငြိမ်းချမ်းရေးဆွေးနွေးနေသည့် ယန္တရားများအပေါ် နှစ်သက်ခြင်း မရှိလှသဖြင့် NCA လက်မှတ်ရေးထိုးထားခြင်းမရှိသေးသော တိုင်းရင်းသား လက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းများသည်လည်း စောင့်ကြည့်အဆင့်တွင်သာရှိပြီး NCA လက်မှတ်ရေးထိုးကာ ငြိမ်းချမ်း ရေးလုပ်ငန်းစဉ်အတွင်းပါဝင်လာနိုင်ခြင်းမရှိသေးပေ။ သို့ပါ၍ NCA အခန်း(၂) ဦးတည်ချက်နှင့် ရည်ရွယ်ချက်များ တွင် ဖော်ြပပါရှိသော “တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းများ၏ တော်လှန်ရေးကို အခြေခံသည့် နိုင်ငံရေး ဆန္ဒကို နားလည်ခြင်းနှင့် ပြည်ထောင်စုစိတ်ဓာတ် ခိုင်မြဲမှုတို့ကို ဦးတည်လျက် တစ်နိုင်ငံလုံး ပစ်ခတ်တိုက်ခိုက်မှု ရပ်စဲရေး သဘောတူစာချုပ်တွင် ပါဝင်သင့်ပါဝင်ထိုက်သော တိုင်းရင်းသား လက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းများ အားလုံး အတူတကွ ပါဝင် လက်မှတ်ရေးထိုးရန်” ဟူသည့် ရည်ရွယ်ချက်ကို ဖော်ဆောင်နိုင်ခြင်း မရှိခဲ့ပေ။ အဘယ်ကြောင့် ဆိုသော တိုင်းရင်းသားးလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်း ၂၁ ဖွဲ့အနက် ၈ ဖွဲ့သာ NCA လက်မှတ်ရေးထိုးသေး၍ဖြစ်သည်။
NCA အခန်း(၃) တွင် တပ်ပိုင်းဆိုင်ရာကိစ္စများ၊ ထိပ်တိုက်ရင်ဆိုင်မှုကို ရှောင်ရှားနိုင်ရန် လက်နက်ကိုင် အဖွဲ့များနေရာချထားခြင်း၊ တပ်ဖွဲ့ဝင်များလွတ်လပ်စွာသွားလာခွင့်တို့အပြင်ထူးထူးခြားခြား “အရပ်သားများကို အကာအကွယ်ပေးခြင်း” ဟူ၍ ပုဒ်မ ၉ တွင် “တပ်မတော် နှင့် တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းများသည် အရပ်သားများကို အကာအကွယ်ပေးခြင်းနှင့်စပ်လျဉ်းသည့် အောက်ပါအချက်များကို လိုက်နာဆောင်ရွက်ရန် သဘောတူသည် –
(က) ပြည်သူလူထု၏စားဝတ်နေရေး၊ ကျန်းမာရေး၊ ပညာရေးနှင့် ဒေသန္တရဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေးတို့အတွက် လိုအပ်သော ပံ့ပိုးကူညီမှုများ ညှိနှိုင်းပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ရန်၊
(ခ) ပြည်သူလူထုအား လူတစ်ဦးတစ်ယောက်၏ ဂုဏ်သိက္ခာကို ထိပါးစေသည့်လုပ်ရပ်၊ အကြမ်းဖက်ခြင်း၊ ဥပဒေမဲ့ဖမ်းဆီးချုပ်နှောင်ခြင်း၊ ပြန်ပေးဆွဲခြင်း၊ ညှင်းပမ်းနှိပ်စက်ခြင်း၊ လူသားမဆန်စွာပြုမူဆက်ဆံခြင်း၊ အကျဉ်းချခြင်း၊ သတ်ဖြတ်ခြင်းနှင့် ဖျောက်ဖျက်ခြင်း မပြုလုပ်ရ၊
(ဂ) ဒေသခံပြည်သူများကို အဓမ္မနေရပ်စွန့်ခွာစေခြင်း၊ ရွှေ့ပြောင်းစေခြင်း မပြုလုပ်ရ၊
(ဃ) ပြည်သူလူထုထံမှ ငွေ၊ ပစ္စည်းဥစ္စာ၊ စားရေရိက္ခာ၊ လုပ်အားနှင့် ဝန်ဆောင်မှုများကို အဓမ္မတောင်းခံ ရယူ ခြင်းမပြုလုပ်ရ၊
(င) ပြည်သူလူထုအား အကြောင်းမဲ့ဖြစ်စေ၊ အမှုဆင်ပြီးဖြစ်စေ ဖမ်းဆီးအရေးယူခြင်း၊ အပြစ်ပေးခြင်း လုံးဝမပြု ရန်နှင့် ဥပဒေနှင့်အညီ ဆောင်ရွက်ရန်၊
(စ) ဒေသခံများ၏မြေယာများကို အဓမ္မသိမ်းပိုက်ခြင်းနှင့် လွှဲပြောင်းခြင်းများ မပြုလုပ်ရ၊
(ဆ) အများပိုင်ပစ္စည်းများကို ပျက်စီးစေခြင်း၊ ခိုးယူခြင်း၊ လုယက်ခြင်းနှင့် ခွင့်ပြုချက်မရှိဘဲ ယူဆောင်ခြင်း မပြုလုပ်ရ၊
(ဇ) ဥပဒေနှင့်အညီ ပညာသင်ကြားရေးဆိုင်ရာ အခွင့်အရေးများကို နှောင့်ယှက်ပိတ်ပင်ခြင်း၊ ပညာရေးဆိုင်ရာ ပစ္စည်းများနှင့်အတူ စာသင်ကျောင်း၊ အဆောက်အအုံများကို ဖျက်ဆီးခြင်း၊ ပညာရေးဝန်ထမ်းများနှင့် ပညာသင်ယူနေသူများကို နှောင့်ယှက်ဟန့်တားခြင်း မပြုလုပ်ရ၊
(ဈ) လူတစ်ဦးချင်းစီ၏ ကျန်းမာရေးဆိုင်ရာ အခွင့်အရေးများကို ထိခိုက်စေခြင်း၊ အများပြည်သူနှင့်သက်ဆိုင် သော ကျန်းမာရေးအထောက်အကူပြုပစ္စည်းများ၊ ဥပဒေအရ ခွင့်ပြုထားသည့် အများပြည်သူများအတွက် ဆေးဝါးများသယ်ယူပို့ဆောင်ခြင်းအား တားမြစ်ခြင်း မပြုလုပ်ရ၊
(ည) ပြည်သူလူထု၏ စားနပ်ရိက္ခာစုဆောင်းခြင်း၊ ကုန်ပစ္စည်းများနှင့် ကောက်ပဲသီးနှံများကို တစ်ပိုင်တစ်နိုင် သယ်ယူပို့ဆောင်ရောင်းချခြင်း၊ ကူးသန်းရောင်းဝယ်ခြင်းလုပ်ငန်းများကို နှောင့်ယှက်ဟန့်တားခြင်း မပြု လုပ်ရ၊
(ဋ) စာသင်ကျောင်း၊ ဆေးရုံ၊ ဆေးခန်းများနှင့် ဘာသာရေးအဆောက်အအုံ ပရဝုဏ်များအား အကြောင်းမဲ့ ဖျက်ဆီးခြင်း၊ ပျက်စီးမှုဆိုးကျိုးများ ဖြစ်ပေါ်စေခြင်းနှင့် စစ်ဘက်ဆိုင်ရာတပ်စခန်းချထားခြင်း မပြုလုပ်ရ၊
(ဌ) ပြည်သူလူထု၏ ဘာသာရေး၊ စာပေယဉ်ကျေးမှုနှင့် ဓလေ့ထုံးတမ်းဆိုင်ရာ ထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောက်မှုများကို နှောင့်ယှက်ခြင်း၊ ဂုဏ်သိက္ခာညှိုးနွမ်းစေခြင်းနှင့် ပျက်စီးစေခြင်းတို့အား တိုက်ရိုက်ဖြစ်စေ၊ သွယ်ဝိုက်၍ ဖြစ်စေ မပြုလုပ်ရ၊
(ဍ) အမျိုးသမီးများအား ဗလက္ကာယပြုခြင်း၊ လိင်အကြမ်းဖက်ခြင်း၊ အဓမ္မသားမယားပြုကျင့်ခြင်း၊ လိင်မှု ဆိုင်ရာကျွန်ပြုခြင်း မပြုလုပ်ရ၊
(ဎ) ကလေးငယ်များအား သတ်ဖြတ်ခြင်းနှင့် ကိုယ်အင်္ဂါ ဖြတ်တောက်ခြင်း၊ ကလေးစစ်သားအဖြစ် စုဆောင်း/ စစ်မှုထမ်းစေခြင်း၊ အဓမ္မပြုခြင်းနှင့် အခြားလိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ အကြမ်းဖက်ခြင်း၊ ဖမ်းဆီးခေါ်ဆောင်ခြင်းများ မပြုလုပ်ရ၊
(ဏ) ပြည်သူလူထုကို ကျွန်ပြုခြင်း၊ အဓမ္မခိုင်းစေခြင်း မပြုလုပ်ရ၊
(တ) အပစ်ရပ်နယ်မြေအတွင်းရှိ ပြည်သူလူထု၏ လူမှုဘဝလုံခြုံမှုနှင့် ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေးအတွက် ဆောင်ရွက် ပေးရန်၊
(ထ) အရပ်သားပြည်သူများ စိုးရိမ်ကြောင့်ကျမှုမရှိဘဲ အပစ်ရပ်နယ်မြေများအတွင်း လွတ်လပ်စွာသွားလာခွင့် ပြုရန်၊
ဟုပါရှိသည့်အပြင် ပုဒ်မ ၁၀ တွင် “လူသားချင်းစာနာမှုဆိုင်ရာ အကူအညီများ” ခေါင်းစဉ်ဖြင့် “ပြည်ထောင်စုအစိုးရ နှင့် တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းများသည် လူသားချင်းစာနာမှုဆိုင်ရာ အကူအညီများနှင့်စပ်လျဉ်း၍ အောက်ပါအချက်များကို သဘောတူသည်-
(က) ပြည်တွင်းနေရပ်စွန့်ခွာတိမ်းရှောင်သူများ (IDPs) နှင့် ပဋိပက္ခဒဏ်ခံစားရသူများ အတွက် လူသားချင်း စာနာမှုဆိုင်ရာအကူအညီများပေးခြင်းနှင့် စပ်လျဉ်းပြီး NGO နှင့် INGO အဖွဲ့အစည်းများ၏ ကူညီ ထောက်ပံ့မှုများအား နိုင်ငံတော်အစိုးရ၏ ခွင့်ပြုချက်ရယူပြီး လုပ်ငန်းအကောင်အထည်ဖော် ဆောင်ရွက် ရာတွင် သက်ဆိုင်ရာအစိုးရဌာနများ၊ တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းများနှင့် ဒေသဆိုင်ရာအဖွဲ့ အစည်းများအကြား ညှိနှိုင်း ဆောင်ရွက်ရန်၊
(ခ) ပြည်တွင်းနေရပ်စွန့်ခွာတိမ်းရှောင်သူများ (IDPs) အား ၎င်းတို့၏ဆန္ဒအတိုင်း မူလဒေသများသို့ ပြန်လည် နေထိုင်ခြင်းကို ဦးစားပေး ဆောင်ရွက်ရန်သော်လည်းကောင်း၊ သင့်လျော်ရာနေရာတွင် ရွာသစ်တည်ထောင် ပေးစေလိုလျှင်သော်လည်းကောင်း၊ ဘေးကင်းလုံခြုံ၍ လူ့ဂုဏ်သိက္ခာနှင့်အညီဖြစ်စေရန် ဆောင်ရွက်ပေး ရမည်၊
(ဂ) ပြည်တွင်းနေရပ်စွန့်ခွာတိမ်းရှောင်သူများ (IDPs) နှင့် ပြည်တွင်းသို့ ပြန်လည်ဝင်ရောက်လာသည့် ဒုက္ခ သည်များအား စိစစ်၍ ပြန်လည်နေရာချထားရေးလုပ်ငန်းစဉ် များကို ပူးတွဲညှိနှိုင်းဆောင်ရွက်ရန်၊
ဟူ၍ပါရှိလေရာ NCA လက်မှတ်ရေးထိုးထားသော တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းများသည်လည်း ကောင်း၊ တပ်မတော်သည်လည်းကောင်း လိုက်နာမှုရှိမရှိ လေ့လာသုံးသပ်ရန် လိုအပ်ပေသည်။ NCA လက်မှတ် ရေးထိုးထားသော တိုင်းရင်းသား လက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းများသည်လည်းကောင်း၊ NCA အား လက်မှတ်ရေထိုး ထားသော တပ်မတော်သည်လည်းကောင်း၊ NCA လက်မှတ်ရေးထိုးထားသော ပြည်ထောင်စုအစိုးရသည်လည်း ကောင်း NCA စာချုပ်ပါ သဘောတူညီချက်များအား လိုက်နာရန်တာဝန်ရှိလေသည်။ တစ်ဖက်သတ်ရေးထိုး ထားသော သဘောတူစာချုပ်မဟုတ် အဖွဲ့အစည်းပေါင်းစုံ စုပေါင်းရေးထားသည့် စာချုပ် (Multi-Lateral Cease- fire Agreement) ဖြစ်သောကြောင့်ဖြစ်သည်။
NCA လက်မှတ်ရေးထိုးထားသော တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းများသည်လည်းကောင်း၊ ပြည်ထောင်စုအစိုးရသည်လည်းကောင်း၊ အစိုးရအောက်ရှိ တပ်မတော်သည်လည်းကောင်း NCA စာချုပ်ပါ ပြဋ္ဌာန်းချက်များကို ဖောက်ဖျက်ကျူးလွန်ပါက NCA ကျိူးခြင်း၊ ပေါက်ခြင်း ဖြစ်မဖြစ်ကိုမူ သဘောတူစာချုပ် ဆိုင်ရာ ဥပဒေပညာရပ်များကို နှံ့စပ်ကျွမ်းကျင်သော ပညာရှိကဝိများကိုသာ မေးမြန်းရန် ရှိပေတော့သည်။ ပို၍ ထူးခြားသည်မှာ အဆိုပါ ပြဋ္ဌာန်းချက်များကို NCA လက်မှတ်ရေးထိုးထားသော တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်များ ရှိရာဒေသတွင်သာ လိုက်နာရမည်ဟု မပါရှိသဖြင့် တစ်နိုင်ငံလုံးတွင် ဖြစ်သည်ဟု အဓိပွာယ်ကောက်ယူရမည် ဖြစ်သည်။ သို့ဆိုလျှင် NCA လက်မှတ်ရေးထိုးထားသော တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းများသည် လည်းကောင်း၊ ပြည်ထောင်စုအစိုးရသည်လည်းကောင်း၊ အစိုးရအောက်ရှိ တပ်မတော်သည်လည်းကောင်း ပုဒ်မ ၉ နှင့် ၁၀ ပါ ပြဋ္ဌာန်းချက်များကို ကျူးလွန်ခြင်းရှိမရှိကိုပါ ထည့်သွင်းသုံးသပ်ရပေတော့မည်ဖြစ်သည်။
NCA အခန်း(၃) “ပစ်ခတ်တိုက်ခိုက်မှုရပ်စဲရေးဆိုင်ရာကိစ္စရပ်များ” ပုဒ်မ ၅ တွင် တပ်မတော်နှင့် တိုင်းရင်း သားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းများသည် တပ်ပိုင်းဆိုင်ရာကိစ္စများနှင့်စပ်လျဉ်း၍ အောက်ပါတို့ကို လိုက်နာရန် သဘောတူသည် –
(က) အပစ်ရပ်နယ်မြေအတွင်း တစ်ဖက်နှင့်တစ်ဖက်အကြား နယ်မြေစိုးမိုးမှုတပ်လှုပ်ရှားခြင်း၊ ကင်းထောက် ခြင်း၊ အင်အားတိုးချဲ့ခြင်း၊ လက်နက်ကိုင်တိုက်ခိုက်မှုများ၊ မိုင်းထောင်ခြင်းများ၊ အကြမ်းဖက်တိုက်ခိုက်မှု များ၊ ရုပ်ဝတ္ထုပစ္စည်းများဖျက်ဆီးခြင်းနှင့် ထိုးစစ်ဆင်ခြင်းများကို ရပ်ဆိုင်းရန်။
(ခ) တဖက်နှင့်တစ်ဖက်ရန်မူသည့် (သို့မဟုတ်) စော်ကားမှုဖြစ်စေသည့် တိုက်ရိုက် (သို့မဟုတ်) သွယ်ဝိုက်သည့် လုပ်ရပ်များကို မပြုလုပ်ရ။
(ဂ) နေရာချထားရာတွင် လိုအပ်သောအုပ်ချုပ်ထောက်ပံ့ရေး၊ အရေးပေါ်ဆေးကုသရေး၊ တပ်လဲလှယ်ရေးတို့နှင့် ပတ်သက်သည့် လုပ်ဆောင်မှုများမှအပ အပစ်ရပ်နယ်မြေတွင် အင်အားအသစ်ဖြည့်တင်းခြင်း၊ နှစ်ဘက် သဘောတူညီထားသော တပ်စခန်းများမှအပ စခန်းအသစ်များထပ်မံဆောက်လုပ်ခြင်းနှင့် လက်နက်ခဲယမ်း များ ထပ်မံဖြည့်တင်းခြင်းများမပြုလုပ်ရန်နှင့် တိုင်းပြည်ကာကွယ်ရေးအတွက်ဖြစ်စေ၊ ပြည်ပရန်ကာကွယ် ရေးအတွက်ဖြစ်စေ လိုအပ်လာပါက အပစ်ရပ်နယ်မြေအတွင်း ဖော်ပြပါ စစ်ရေးဆိုင်ရာပြင်ဆင်မှုများကို နှစ်ဖက်ညှိနိူင်း၍ ပြုလုပ်သွားရန်။
(ဃ) ဘာသာရေးအဆောက်အအုံ၊ စာသင်ကျောင်း၊ ဆေးရုံ၊ ဆေးခန်း၊ ပရဝုဏ်များ အတွင်းနှင့် ယဉ်ကျေးမှု ရိုးရာ ဓလေ့ဆိုင်ရာနေရာ၊ လူထုနှင့်ပတ်သက်သောနေရာများတွင် စစ်ရေးဆိုင်ရာတပ်စခန်းချခြင်း မပြုလုပ်ရန်။
(င) ငြိမ်းချမ်းရေးတိုးတက်ဖြစ်ပေါ်မှုနှင့်အညီ နှစ်ဖက်တပ်များ ခင်းကျင်းထားသောမိုင်းများကို ရှင်းလင်းရန် နှင့် မိုင်းရှင်းလင်းရေးလုပ်ငန်းစဉ်များကို နိုင်ငံတော်အစိုးရနှင့် တစ်ဆင့်ချင်း ညှိနှိုင်းပြီး ပူးပေါင်းဆောင် ရွက်သွားရန်။
(စ) အဖွဲ့အစည်းများအကြား ရန်လိုသောဝါဒဖြန့်ချီမှုများ၊ မမှန်မကန်သော (သို့မဟုတ်) ဂုဏ်သိက္ခာကို ညှိုးနွမ်း စေသောပြောဆိုမှုများ၊ အသရေဖျက်သည့် ထုတ်ပြန်မှုများကို ပြည်တွင်း၌သော်လည်းကောင်း၊ ပြည်ပ၌ သော်လည်းကောင်း မပြုလုပ်ဘဲ ရှောင်ကြဉ်ရန်။
(ဆ) အပစ်ရပ်နယ်မြေအတွင်း သဘာဝဘေးအန္တရာယ်ကြောင့် ဖြစ်ပေါ်လာသော အရေးပေါ်အခြေအနေများတွင် နှစ်ဘက်ပူးပေါင်းပြီး ကယ်ဆယ်ရေးလုပ်ငန်းများလုပ်ကိုင်ခြင်း၊ ဆေးဘက်ဆိုင်ရာကျန်းမာရေးပစ္စည်းများ အရေးပေါ်ရွေ့ပြောင်းခြင်းများကို ညှိနှိုင်းလုပ်ဆောင်ရန်။
(ဇ) အပစ်ရပ်နယ်မြေအတွင်း တရားဥပဒေစိုးမိုးရေးကိစ္စကို ညှိနိူင်းဆောင်ရွက်ရန်နှင့် ပြစ်မှုကျူးလွန်သူများကို ဥပဒေနှင့်အညီ ဖြစ်စေရေးအတွက် နှစ်ဘက်ညှိနှိုင်း၍ အရေးယူဆောင်ရွက်ရန်။
(ဈ) အပစ်ရပ်နယ်မြေများတွင်တပ်ပိုင်းဆိုင်ရာအုပ်ချုပ်မှုကိစ္စများကို ညှိနှိုင်းဆောင်ရွက်ရန်။
(ည) တစ်နိုင်ငံလုံးပစ်ခတ်တိုက်ခိုက်မှုရပ်စဲရေးသဘောတူစာချုပ် လက်မှတ်ရေးထိုးပြီးဖြစ်ကြောင်းကို လက်မှတ် ရေးထိုးသည့်အချိန်မှစ၍ (၂၄) နာရီအတွင်း မိမိကွပ်ကဲမှုအောက် အဆင့်ဆင့်သို့ ညွှန်ကြားရန်နှင့် စာချုပ်ပါ အချက်အလက်များကို (၅) ရက်အတွင်း ရှင်းလင်းအသိပေးရန်။
(ဋ) နှစ်ဖက်အောက်ခြေအဆင့်တွင်ဖြစ်ပေါ်သည့် ပဋိပက္ခများအား အင်အားအသုံးပြု၍ ဖြေရှင်းခြင်း မပြုလုပ်ရ။
စသည်ဖြင့် တပ်မတော်နှင့် NCA လက်မှတ်ထိုးထားသော တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းများသည် တပ်ပိုင်းဆိုင်ရာကိစ္စများနှင့်စပ်လျဉ်း၍ သဘောတူညီခဲ့ကြသည်။ ဤသို့ဆိုလျှင် အဆိုပါ ပုဒ်မ ၅ သဘောတူညီချက် များအား မည်သည့်အဖွဲ့အစည်းများက ဖောက်ဖျက်ကျူးလွန်ပါသနည်း။ ဖောက်ဖျက်ကျူးလွန်သော အဖွဲ့အစည်း များအားမည်သို့ အရေးယူဆောင်ရွက်မည်နည်း။
ထိုအချက်နှင့် ပတ်သက်၍ ပုဒ်မ ၄ တွင် “ဤသဘောတူစာချုပ်ပါ စစ်ဘက် ဆိုင်ရာကျင့်ဝတ်နှင့် ပတ်သက် သည့် နှစ်ဖက်အပြန်အလှန် လိုက်နာကြရမည့် ပစ်ခတ်တိုက်ခိုက်မှုရပ်စဲရေးဆိုင်ရာကျင့်ဝတ်စည်းကမ်းများနှင့် သဘောတူညီထားသည့် စစ်ဘက်ဆိုင်ရာကျင့်ဝတ်များကို အတိအကျ လိုက်နာ ဆောင်ရွက်ကြရမည်ဖြစ်ကြောင်းနှင့် ပစ်ခတ်တိုက်ခိုက်မှုရပ်စဲရေးဆိုင်ရာ ပူးတွဲစောင့်ကြည့်ရေးကော်မတီအဆင့်ဆင့်၏ စိစစ်ခြင်း ခံယူရန် သဘော တူသည်” ဟူသည့် ပြဋ္ဌာန်းချက်ကို အကောင်အထည်ဖော်ရန်အတွက် အခန်း(၄) “ပစ်ခတ်တိုက်ခိုက်မှုရပ်စဲရေး ခိုင်မာအောင်လုပ်ဆောင်ခြင်း” ပါပြဋ္ဌာန်းချက်များအရ “ပစ်ခတ်တိုက်ခိုက်မှုရပ်စဲရေးဆိုင်ရာပူးတွဲ စောင့်ကြည့်ရေး ကော်မတီ (Joint Ceasefire Monitoring Committee-JMC)” အားဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ “ပစ်ခတ် တိုက်ခိုက်မှုရပ်စဲ ရေးဆိုင်ရာကျင့်ဝတ်စည်းကမ်းများ(Military Code of Conduct-CoC) ကို ရေးဆွဲခဲ့သည်။ ဆက်ဆံရေးရုံးများ ကိုလည်း ဖွင့်လှစ်နိုင်ခဲ့သည်။ ထိုသို့ ရေးဆွဲခဲ့သော်လည်း NCA ကသတ်မှတ်ထားသော အချိန် ကာလအကန့်အ သတ်ကြောင့် ပြီးပြည်စုံသော ကျင့်ဝတ်စည်းကမ်းများကို ရေးဆွဲနိုင်ခဲ့ခြင်းမရှိပေ။ သို့ပါ၍ အစိုးရသစ်တက်လာပြီး နောက်ပိုင်း NCA အားလက်မှတ်ရေးထိုးရန် ညှိနှိုင်းခဲ့သည့် စည်းလုံးညီညွတ်သော တိုင်းရင်းသားလူမျိုးများ ဖက်ဒရယ်ကောင်စီ(UNFC) အနေဖြင့် NCA လက်မှတ်ရေးထိုးနိုင်ရေးအတွက် တင်ကြို သဘောတူညီချက်အဖြစ် ရယူရန် ဆွေးနွေးသည့် အဆိုပြုချက် ၉ ချက်တွင် အစပိုင်း၌ JMC တွင်လည်းကောင်း၊ NCA အကောင်အထည် ဖော်ဆောင်ရေးဆိုင်ရာ ညှိနှုင်းအစည်းအဝေး (Joint Implementation Coordination Meeting-JICM) တွင် လည်းကောင်း ကြားနေတတိယအဖွဲ့အစည်းအဖြစ် နိုင်ငံ တကာမှ ပါဝင်ပေးရန် အဆိုပြုခဲ့သည့်။ ထိုအဆိုပြုချက် မအောင်မြင်ခဲ့ဘဲ ၂၀၁၈ ခုနှစ်ဖေဖော်ဝါရီလ ၁၃ ရက်နေ့တွင် NCA နှင့် ကွဲလွဲမှုများစွာ မရှိသည့် သဘောတူညီချက် ကို လက်မှတ်ရေးထိုးနိုင်ခဲ့ပြီး မွန်ပြည်သစ်ပါတီ(NMSP)နှင့် လားဟူဒီမိုကရက်တစ် အစည်းအရုံး(LDU) နှစ်ဖွဲ့သာ NCA ကို လက်မှတ် ရေးထိုးခဲ့သည်။
NCA အခန်း(၅) “နိုင်ငံရေးဆွေးနွေးပွဲဆိုင်ရာ အာမခံချက်များ” ပုဒ်မ ၂၀ တွင် “ပြည်ထောင်စုအစိုးရနှင့် တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းများသည် နိုင်ငံရေးလမ်းပြမြေပုံနှင့်စပ်လျဉ်း၍ အောက်ပါအချက်များကို သဘောတူသည် –
(က) တစ်နိုင်ငံလုံးပစ်ခတ်တိုက်ခိုက်မှုရပ်စဲရေးသဘောတူစာချုပ် လက်မှတ်ရေးထိုးခြင်း။
(ခ) အစိုးရကိုယ်စားလှယ်များနှင့် တိုင်းရင်းသား လက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းများက “နိုင်ငံရေးဆွေးနွေးမှု ဆိုင်ရာမူဘောင်” (The framework for Political Dialogue) ကို ရေးဆွဲ သဘောတူညီမှုရယူခြင်း။
(ဂ) ထိုမူဘောင်ကိုအခြေခံ၍ အမျိုးသားအဆင့် နိုင်ငံရေးဆွေးနွေးပွဲများ ကျင်းပခြင်း၊ လုံခြုံရေးဆိုင်ရာ ပြန်လည်ပေါင်းစည်းခြင်း ကိစ္စရပ်များ၊ လုပ်ငန်းစဉ်များကို ညှိနှိုင်း ဆွေးနွေးခြင်း နှင့် နှစ်ဘက်သဘော တူညီသော ကြိုတင်ဆောင်ရွက်ဖွယ်ရာ များကို လုပ်ဆောင်ခြင်း။
(ဃ) ပြည်ထောင်စုငြိမ်းချမ်းရေးညီလာခံကျင်းပခြင်း။
(င) ပြည်ထောင်စုသဘောတူစာချုပ် ချုပ်ဆိုခြင်း။
(စ) ပြည်ထောင်စုလွှတ်တော်သို့ တင်သွင်း၍ အတည်ပြုချက်ရယူခြင်း။
(ဆ) “ပြည်ထောင်စုသဘောတူစာချုပ် (Pyidaungsu Accord)” ပါ သဘောတူ ညီချက် များကို အကောင် အထည်ဖော်ခြင်း နှင့် လုံခြုံရေးဆိုင် ရာပြန်လည်ပေါင်းစည်းခြင်း လုပ်ငန်းစဉ်များ အကောင်အထည်ဖော် ဆောင်ရွက်ခြင်း။”
ဟူ၍ ပြဋ္ဌာန်းထားသည်။ လမ်းပြမြေပုံအဆင့်(က) “တစ်နိုင်ငံလုံးပစ်ခတ်တိုက်ခိုက်မှုရပ်စဲရေးသဘောတူစာချုပ် လက်မှတ်ရေးထိုးခြင်း” ဆိုရာ၍ တစ်နိုင်ငံလုံးအတိုင်းအတာဖြင့် NCA အားလက်မှတ်ရေးထိုးပြီးမှုရှိမရှိ သုံးသပ် ရလျှင် အစိုးရမှ တရားဝင် ဆွေးနွေးနေသော တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်း (၂၁) ဖွဲ့ရှိသည့်အနက် ၂၀၁၅ ခုနှစ် တွင် ၈ ဖွဲ့ နှင့် ၂၀၁၈ ခုနှစ်တွင် ၂ ဖွဲ့တိုးကာ တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်တော်လှန်ရေးအဖွဲ့အစည်း ၁၀ ဖွဲ့သာ NCA လက်မှတ်ရေးထိုးသေးသဖြင့် တစ်နိုင်ငံလုံးပစ်ခတ်တိုက်ခိုက်မှုရပ်စဲရေ:အဆင့်သို့ မရောက်ရှိသေးဟု ကောက်ချက်ချရပေမည်။ လမ်းပြမြေပုံအဆင့်(ခ) “အစိုးရကိုယ်စားလှယ်များနှင့် တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့ အစည်းများက နိုင်ငံရေးဆွေးနွေးမှု ဆိုင်ရာမူဘောင် (The framework for Political Dialogue) ကို ရေးဆွဲ သဘောတူညီမှုရယူခြင်း” အတိုင်း မူဘောင်ကိုရေးဆွဲပြီးဖြစ်သော်လည်း အစိုးရသစ်တက်လာပြီးနောက် နိုင်ငံရေး ဆိုင်ရာမူဘောင်အား ပြန်လည်သုံးသပ်မည်၊ ပြန်လည်ပြင်ဆင်မည်ဟူသည့် မူဝါဒအရ မူဘောင်ပြင်ဆင်ရေးအား ဆောင်ရွက်ခဲ့ရာ ၉ ကြိမ်မြောက်အထိ သုံးသပ်ပြင်ဆင်ခြင်း အစည်းအဝေးများ ကျင်းပပြုလုပ်ခဲ့သော်လည်း အားလုံးသဘောတူသည့် နိုင်ငံရေးဆွေးနွေးမှုဆိုင်ရာမူဘောင်အား အပြီးသတ်အတည်ပြုနိုင်ခဲ့ခြင်းမရှိချေ။ သို့ပါ၍ “နိုင်ငံရေးဆွေးနွေးမှုဆိုင်ရာမူဘောင်ကို ရေးဆွဲသဘောတူညီမှုရယူခြင်း”အားအပြီးမသတ်နိုင်သေးသည်ကို တွေ့မြင် ရမည်။
လမ်းပြမြေပုံအဆင့်(ဂ) “ထိုမူဘောင်ကိုအခြေခံ၍ အမျိုးသားအဆင့်နိုင်ငံရေးဆွေးနွေးပွဲများ ကျင်းပခြင်း၊ လုံခြုံရေးဆိုင်ရာ ပြန်လည်ပေါင်းစည်းခြင်းကိစ္စရပ်များ၊ လုပ်ငန်းစဉ်များကို ညှိနှိုင်းဆွေးနွေးခြင်းနှင့် နှစ်ဘက် သဘောတူညီသော ကြိုတင်ဆောင်ရွက်ဖွယ်ရာ များကို လုပ်ဆောင်ခြင်း” တွင် ကဏ္ဍနှစ်ရပ်ပါရှိသည် (၁)အမျိုးသား အဆင်နိုင်ငံရေးဆွေးနွေးပွဲများကျင်းပခြင်းနှင့် (၂) လုံခြုံရေးဆိုင်ရာကိစ္စဖြစ်သည်။ အမျိုးသားအဆင့် နိုင်ငံရေး ဆွေးနွေးပွဲနှင့် ပတ်သက်၍ “လူမျိုးအလိုက်အမျိုးသားအဆင့်နိုင်ငံရေးဆွေးနွေးပွဲ” ကရင်အမျိုးသားအဆင့် နိုင်ငံရေးဆွေးနွေးပွဲအား ၂၀၁၇ ခုနှစ်၊ ဇန်နဝါရီလ ၁၈ ရက်မှ ၂၀ ရက်နေ့အထိ ကရင်ပြည်နယ် ဘားအံမြို့တွင် လည်းကောင်း၊ ပအိုဝ်းအမျိုးသားအဆင့် နိုင်ငံရေးဆွေးနွေးပွဲအား၂၀၁၇ ခုနှစ်၊ ဖေဖော်ဝါရီလ ၁၈ ရက်နေ့မှ ၂၀ ရက်နေ့အထိ ရှမ်းပြည်နယ် ဟိုပုန်းမြို့တွင်လည်းကောင်း၊ ချင်းအမျိုးသားအဆင့် နိုင်ငံရေးဆွေးနွေးပွဲအား၂၀၁၇ ခုနှစ်၊ ဖေဖော်ဝါရီလ ၂၇ ရက်နေ့မှ ၂၉ ရက်နေ့အထိ ချင်းပြည်နယ် ထန်တလန်မြို့တွင် လည်းကောင်း၊ မွန်အမျိုးသား အဆင့်နိုင်ငံရေးဆွေးနွေးပွဲ ၂၀၁၈ ခုနှစ်၊ မေလ (၅) ရက်နေ့မှ (၇) ရက်နေ့အထိ မွန်ပြည်နယ် ရေးမြို့တွင် လည်းကောင်း ကျင်းပခဲ့ပြီး “ဒေသအလိုက်အမျိုးသားအဆင့်နိုင်ငံရေးဆွေးနွေးပွဲ” အား “တနင်္သာရီတိုင်း ထားဝယ် မြို့တွင် ၂၀၁၇ ခုနှစ် ဇန်နဝါရီလ ၂၃ ရက်နေ့မှ ၂၅ ရက်နေ့အထိလည်းကောင်း၊ ပဲခူးတိုင်း တောင်ငူမြို့တွင် ၂၀၁၇ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီလ ၁၇ ရက်နေ့မှ ၁၉ ရက်နေ့အထိလည်းကောင်း၊ ရှမ်းပြည်နယ် တောင်ကြီးမြို့တွင် ၂၀၁၇ ခုနှစ် ဧပြီ ၂၃ ရက်မှ ၂၅ ရက်အထိ လည်းကောင်း၊ “အကြောင်းအရာအလိုက်အမျိုးသားအဆင့်နိုင်ငံရေးဆွေးနွေးပွဲ” ဖြစ်သည့် “CSO Forum” အား နေပြည်တော်ကောင်စီနယ်မြေ၌ ၂၀၁၇ ခုနှစ်တွင် ဖေဖော်ဝါရီလ ၂၄ နှင့် ၂၅ ရက်နေ့အထိနှင့် ၂၀၁၈ ခုနှစ်တွင် ဇန်နဝါရီလ ၂ နှင့် ၃ ရက်နေ့အထိ လည်းကောင်း ကျင်းပပြုလုပ်ခဲ့သော်လည်း ပြည်သူလူထု၏ပါဝင် မှုနှင့် ပတ်သက်၍ များစွာ အငြင်းပွားဖွယ်ရာပင်ဖြစ်သည်။ ရှမ်းအမျိုးသားအဆင့်နိုင်ငံရေးဆွေးနွေးပွဲ ကျင်းပနိုင်ရန် အတွက် ရှမ်းအမျိုးသားခေါင်းဆောင်များ၊ ရှမ်းလူမျိုးအဖွဲ့အစည်းများနှင့် ပြည်သူလုထုတို့ သဘောထားညှိနှိုင်း ကြည်သည့် အကြိုတွေ့ဆုံဆွေးနွေးပွဲများကို တပ်မတော်က ဟန့်တားခဲ့သည်။ အစိုးရက မူလတွင် သဘောတူခဲ့ သော်လည်းနောင်တွင် တပ်မတော်၏ ဖိအားကို မခံနိုင်ဘဲ ၄င်းကိုယ်တိုင်ထုတ်ပြန်ထားသော အကြိုဆွေးနွေးပွဲများ အားသက်ဆိုင်ရာ အစိုးရအဖွဲ့အစည်းများက ကူညီဆောင်ရွက်ရန်ဟူသည့် ညွှန်ကြားချက်ကို ပြန်လည်ရုတ်သိမ်း သည့် ညွှန်ကြားချက် ထပ်မံထုတ်ပြန်ခဲ့သည်။ ရခိုင်လူမျိုးများအားလည်း ရခိုင်ပြည်နယ်တွင် ဖြစ်ပွားနေသော ပဋိပက္ခများကို အကြောင်းပြ၍ ရခိုင်အမျိုးသားအဆင့်နိုင်ငံရေးဆွေးနွေးပွဲ ကျင်းပရန် ခွင့်ပြုခဲ့ခြင်းမရှိပေ။ အဖွဲ့ငယ်လည်းဖြစ်သော လူမျိုးစုငယ်တစ်ခုလဲဖြစ်သော လားဟူလူမျိုးများကိုမူ NCA လက်မှတ်ရေးထိုးထားပြီး ဖြစ်သော်လည်း အမျိုးသားအဆင့်နိုင်ငံရေးဆွေးနွေးပွဲ ကျင်းပခွင့်ပြုခဲ့ခြင်း မရှိပေ။ NCA လက်မှတ်ရေးထိုးထား ခြင်းမရှိသေးသော လူမျိုးများကို မဆိုထားနှင့် NCA လက်မှတ်ရေးထိုးထားပြီးဖြစ်သော လူမျိုးများအကြားတွင်ပင် မလိုလျှင် မလိုသလို ခွဲခြားဆက်ဆံတတ်သော ဆိုးရွားသည့်အကျင့်များကို တွေ့မြင်ရပေသည်။
လမ်းပြမြေပုံအဆင့်(ဂ) ကဏ္ဍ(၂) “လုံခြုံရေးဆိုင်ရာ ပြန်လည်ပေါင်းစည်းခြင်းကိစ္စရပ်များ၊ လုပ်ငန်းစဉ်များ ကိုညှိနှိုင်းဆွေးနွေးခြင်းနှင့် နှစ်ဘက် သဘောတူညီသော ကြိုတင်ဆောင်ရွက်ဖွယ်ရာများကို လုပ်ဆောင်ခြင်း” နှင့် ပတ်သက်၍ “ပစ်ခတ်တိုက်ခိုက်မှုရပ်စဲရေးဆိုင်ရာပူးတွဲ စောင့်ကြည့်ရေး ကော်မတီ (Joint Ceasefire Monitoring Committee-JMC)” ဖွဲ့စည်းခြင်း “ပစ်ခတ် တိုက်ခိုက်မှုရပ်စဲ ရေးဆိုင်ရာကျင့်ဝတ်စည်းကမ်းများ(Military Code of Conduct-CoC) ရေးဆွဲခြင်းတို့ ဆောင်ရွက်နိုင်ခဲ့သော်လည်း “နယ်မြေသတ်မှတ်ခြင်း (Demarkation)” နှင့် လုံခြုံရေးဆိုင်ရာ ပြန်လည်ပေါင်းစည်းရေးအတွက် “လုံခြုံရေးဆိုင်ရာ မူဝါဒများကို ညှိနှိုင်းဆွေးနွေးနိုင်သေးခြင်း” မရှိသေးပေ။ လုံခြုံရေးဆိုင်ရာမူဝါဒများကို မဆွေးနွေးလိုသည့်အတွက်ကြောင့်ပင် “တစ်ခုတည်းသောတပ်မတော်” ဟူသည့် အဟန့်အတား တစ်ခုကို နိုင်ငံရေးဆွေးနွေးပွဲ စားပွဲခုံပေါ်သို့ တင်သွင်းလာသည် မဟုတ်ပါလော။ တိုင်းရင်း သားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းများကိုသာ လိုအပ်သည်များပြင်ဆင်ပြောင်းလဲစေပြီး တပ်မတော်ကိုယ်တိုင်ကမူ မည့်သည့်ပြောင်းလဲမှုတစ်စုံတစ်ရာကိုမျှ ပြုလုပ်လိုခြင်းမရှိသည့် သဘောဟု သုံးသပ်ရမည်ဖြစ်သည်။ တပ်မတော် ၏ ထိန်းချုပ်မှုအောက်တွင် ရှောက်ရှိနေသော ပြည်သူ့စစ်များ၊ နယ်ခြားစောင့်တပ်များနှင့် အခြားပုံစံလက်နက် တတ်ဆင်ပေးထားသော လက်နက်ကိုင်တပ်ဖွဲ့များအား မည်သို့မည်ပုံ ပြောင်းလဲမည်နည်း။ ဒီမိုကရေစီစံနှုန်းနှင့် ကိုက်ညီသည့် တိုင်းရင်းသားပေါင်းစုံပါဝင်သော ပြည်ထောင်စုတပ်မတော်ကို မည်သို့မည်ပုံ တည်ဆောက်မည် နည်း စသည်တို့မှာ မဖြစ်မနေ ဆွေးနွေးညှိနှိုင်းရမည့်ကိစ္စရပ်များဖြစ်သည်။ အဆိုပါကိစ္စရပ်များကို လက်နက်ကိုင်ဆောင် ထားသောသူများ သီးသန့်သာမဟုတ် နိုင်ငံရေးခေါင်းဆောင်များက ဆွေးနွေးပုံစံချရမည်ဖြစ်သည်။ သို့ပါ၍ လမ်းပြမြေပုံအဆင့်(ဂ) အဆင့်အား မည်မျှထိ ဆောင်ရွက်ပြီးဖြစ်သည်ကို စာဖတ်သူမှ ကိုယ်တိုင်ဆုံးဖြတ် သုံးသပ် မှတ်တမ်း တင်ရမည်ဖြစ်ပေသည်။
လမ်းပြမြေပုံအဆင့်(ဃ) “ပြည်ထောင်စုငြိမ်းချမ်းရေးညီလာခံကျင်းပခြင်း” နှင့်ပတ်သက်၍ သုံးသပ်ရပါလျှင် ပြည်ထောင်စုကြံ့ခိုင်ရေးနှင့်ဖွံ့ဖြိုးရေးပါတီဦးဆောင်သော သမ္မတ ဦးသိန်းစိန်အစိုးရတွင် တစ်ကြိမ် ကျင်းပခဲ့သည်။ ၄င်းတို့ခေတ်တွင် နိုင်ငံရေးဆွေးနွေးပွဲကို စတင်အုတ်မြစ်ချခဲ့သည် ဟူသော သမိုင်းကို ရေးချင်၍လည်းကောင်း၊ အမျိုးသားဒီမိုကရေစီအဖွဲ့ချုပ်က ၂၀၁၅ ခုနှစ် အထွေထွေရွေးကောက်ပွဲတွင် အောင်နိုင်ပြီးဖြစ်၍ ပြည်ထောင်စု ကြံ့ခိုင်ရေးနှင့် ဖွံ့ဖြိုးရေးပါတီအစိုးရ၏ နှုတ်ဆက်ပွဲအဖြစ်လည်းကောင်း ကျင်းပခဲ့သည့် “ပထမအကြိမ် ပြည်ထောင်စုငြိမ်းချမ်းရေးညီလာခံ” ပင်ဖြစ်တော့သည်။
အမျိုးသားဒီမိုကရေစီအဖွဲ့ချုပ်ဦးဆောင်သော သမ္မတဦးထင်ကျော်အစိုးရလက်ထက်တွင် “ဒုတိယအကြိမ် ပြည်ထောင်စုငြိမ်းချမ်းရေးညီလာခံ” ဟုသတ်မှတ်မခံချင်၍လော၊ ဦးသိန်းစိန်လက်ထက် ပြုလုပ်ခဲ့သည့် ငြိမ်းချမ်း ရေးညီလာခံအား လက်မခံ၊ အသိအမှတ်မပြုလို၍လောမသိ “ပြည်ထောင်စုငြိမ်းချမ်းရေးညီလာခံ” အား “၂၁ ရာစု ပင်လုံ” ဟူသော စကားရပ်ထပ်မံ ထည့်သွင်း၍ “ပြည်ထောင်စုငြိမ်းချမ်းရေးညီလာခံ−၂၁ ရာစုပင်လုံ (ပထမ အစည်းအဝေး)” ဟူ၍ ပြန်လည်ကျင်းပခဲ့သည်။
လမ်းပြမြေပုံအဆင့် (င) “ပြည်ထောင်စုသဘောတူစာချုပ် ချုပ်ဆိုခြင်း” နှင့်ပတ်သက်၍ ပြည်ထောင်စု ငြိမ်းချမ်ရေးညီလာခံ−၂၁ ရာစုပင်လုံ (ဒုတိယအစည်းအဝေး) တွင် သဘောတူညီချက် (၃၇) ချက်ကိုလည်းကောင်း တတိယအစည်းအဝေးတွင် သဘောတူညီချက် (၁၄) ချက်ကိုလည်းကောင်း အများစုက သဘောတူညီမှုရရှိခဲသည့် အတွက် ပြည်ထောင်စုသဘောတူစာချုပ်အစိတ်အပိုင်း(၁)နှင့် အစိတ်အပိုင်း(၂) အဖြစ် ချုပ်ဆိုခဲ့ကြသည်။ ၄င်းသဘောတူညီချက်များအပေါ်တွင် အငြင်းပွားဖွယ်ရာ များစွာပင်ရှိလေသည်။ အဆိုပါ ပြညထောင်စုသဘောတူ စာချုပ်များအား လမ်းပြမြေပုံအဆင့် (စ) “ပြည်ထောင်စုလွှတ်တော်သို့ တင်သွင်း၍ အတည်ပြုချက်ရယူခြင်း” အရ ပြည်ထောင်စုလွှတ်တော်သို့ တင်သွင်းအတည်ပြုချက်ရယူပြီးဖြစ်သည်။ လွှတ်တော်က အဆိုပါ ပြည်ထောင်စု သဘောတူစာချုပ်ပါ သဘောတူညီချက်များကို တစ်လုံးတစ်ပါဒမျှ ပြင်ဆင်ခြင်းမရှိဘဲ အတည်ပြုခြင်းဖြစ်သည်။
လမ်းပြမြေပုံအဆင့် (ဆ) “ပြည်ထောင်စုသဘောတူစာချုပ် (Pyidaungsu Accord)” ပါ သဘောတူ ညီချက် များကို အကောင် အထည်ဖော်ခြင်း နှင့် လုံခြုံရေးဆိုင်ရာ ပြန်လည်ပေါင်းစည်းခြင်းလုပ်ငန်းစဉ်များ အကောင် အထည်ဖော် ဆောင်ရွက်ခြင်း” နှင့် ပတ်သက်၍ ပြည်ထောင်စုသဘောတူစာချုပ်ပါ သဘောတူညီချက် (၅၁) ချက် အား အကောင်အထည်ဖော်ဆောင်နိုင်ခြင်းမရှိသေးပေ။ လုံးခြုံရေးဆိုင်ရာ ပြန်လည်ပေါင်းစည်းခြင်းလုပ်ငန်းစဉ် များအား အကောင်အထည်ဖော်ရန် ဝေးစွ လုံခြုံရေးနှင့် ပတ်သက်သည့် အကြောင်းအရာများဆွေးနွေးရန်အတွက် ဆွေးနွေးမည့် ခေါင်းစဉ်ကိုပင် သဘောတူနိုင်ခြင်းမရှိသေးပေ။ (၁၀) ကြိမ်မြောက် နိုင်ငံရေးဆိုင်ရာဆွေးနွေးမှု မူဘောင်သုံးသပ်ပြင်ဆင်ခြင်းအစည်းအဝေးတွင် တပ်မတော်ဘက်မှ အခန်း(၂) အပိုဒ် ၂၊ ပုဒ်ခွဲ (ဂ−၁) အဖြစ် “တစ်နိုင်ငံလုံးပစ်ခတ်တိုက်ခိုက်မှုရပ်စဲရေးသဘောတူစာချုပ်(NCA)ပါ လုံခြုံရေးဆိုင်ရာ ပြန်လည်ပေါင်းစည်းခြင်း ကိစ္စရပ်များတွင် ပါဝင်သော DDR လုပ်ငန်းစဉ်များကို ဆွေးနွေးညှိနှိုင်းရန်” ဟုလည်းကောင်း၊ အခန်း(၅) အပိုဒ် ၅၊ ပုဒ်ခွဲ (ဃ) (၂) “လုံခြုံရေးဆိုင်ရာ ပေါင်းစည်းရေးကိစ္စရပ်များ” အစား “လုံခြုံရေးဆိုင်ရာ ပြန်လည်ပေါင်းစည်းခြင်း ကိစ္စရပ်များနှင့် ထိုလုပ်ငန်းစဉ်များတွင် ပါဝင်သော DDR လုပ်ငန်းစဉ်ကို ညှိနှိုင်းဆွေးနွေးခြင်းနှင့် နှစ်ဖက် သဘောတူညီသော ကြိုတင်ဆောင်ရွက်ဖွယ်ရာများကို လုပ်ဆောင်ခြင်း” ဟုပြင်ဆင်ရန် အဆိုပြုခဲ့ရာ တိုင်းရင်းသား လက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းများက လက်ခံခဲ့ခြင်းမရှိပေ။ တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းများအား လက်နက်ဖြုတ်သိမ်းရေးလမ်းကြောင်းဖြစ်သည့် DDR လုပ်ငန်းစဉ်ကို ဆောင်ရွက်ရန် ချဉ်းကပ်လာသည့် သဘောကို တွေ့ရှိရသည်။
တစ်နိုင်ငံလုံးပစ်ခတ်တိုက်ခိုက်မှုရပ်စဲရေးသဘောတူစာချုပ်(NCA) ပုဒ်မ ၃၀ တွင် “တစ်နိုင်ငံလုံးပစ်ခတ် တိုက်ခိုက်မှုရပ်စဲရေးသဘောတူစာချုပ် ဆွေးနွေးပွဲများတွင် နှစ်ဘက်သဘောတူညီခဲ့ကြသော အစည်းအဝေး မှတ်တမ်း ဆုံးဖြတ်ချက်များအနက် ကိုးကားရမည့်ဆုံးဖြတ်ချက်များသည် ဤသဘောတူစာချုပ် အကောင်အထည် ဖော်ရာတွင် အကျုံးဝင်ပြီး နှစ်ဘက် ညှိနှိုင်း၍လိုအပ်သလို ဆောင်ရွက်ရန်သဘောတူသည်” ဟုပါသည်ဖြစ်ရာ NCA ဆွေးနွေးစဉ်ကာလဖြစ်သည့် ၂၀၁၅ ခုနှစ် သြဂုတ်လ ၆ ရက်နေ့တွင် ကျင်းပသော အစည်းအဝေးတွင် ဆုံးဖြတ်ချက် အမှတ်(၁) အဖြစ် “အပိုဒ်(၂၀) နိုင်ငံရေးလမ်းပြမြေပုံချမှတ်ခြင်း အပိုဒ်ခွဲ(၈၀ တွင် ပါရှိသော လုံခြုံရေးဆိုင်ရာ ပြန်လည်ပေါင်းစည်းခြင်းဆိုသည့် စကားရပ်နှင့် ပတ်သက်၍ အောက်ပါအတိုင်းအဘောတူသည်။
(က) လုံခုံရေးဆိုင်ရာပြန်လည်ပေါင်းစည်းခြင်းဆိုသည်မှာ SSR-DDR လုပ်ငန်းစဉ်များကို ဆိုလိုသည်။
(ခ) ဤလုံခြုံရေးဆိုင်ရာ ပြန်လည်ပေါင်းစည်းခြင်းကိစ္စ ဆွေးနွေးမှုကြောင့် နိုင်ငံရေးဆွေးနွေးပွဲအဆင့်ဆင့်ကို နှောင်နှေးစေခြင်း၊ ရပ်တန့်စေခြင်းနှင့် တစုံတရာမထိခိုက်စေရေးအတွက် နှစ်ဖက်ထိန်းသိမ်း ဆောင်ရွက် သွားရန် သဘောတူသည်။
ဟူ၍ ကိုးကားရမည့်ဆုံးဖြတ်ချက်မှတ်တမ်းအဖြစ် သဘောတူခဲ့သည်ဖြစ်ရာ မည်သို့သောအကြောင်းရင်းကြောင့် လုံခြုံရေးကဏ္ဍပြုပြင်ပြောင်းလဲမှု (Security Sector Reform-SSR) ဆိုင်ရာလုပ်ငန်းစဉ်အား ချန်လှပ်ကာ (Disarmament, Demobilization and Reintegration-DDR) လုပ်ငန်းစဉ်တစ်ခုတည်းကိုသာ ပြောဆိုရပါ သနည်း။ အစည်းအဝေးဆုံးဖြတ်ချက်များကို မလိုက်နာ ဖောက်ဖျက်ခြင်းပင် မဟုတ်ပါလော။ SSR မပါသော DDR လုပ်ငန်းစဉ်ကိုသာ ဆွေးနွေးပါက တပ်မတော်အား မည်သည့်အခါတွင်မျှ ပြုပြင်ပြောင်းလဲမှု ပြုလုပ်ရန် အခွင့်အရေး ရှိတော့မည်မဟုတ်သည့်အပြင် တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းများသည်လည်း တပ်မတော်အတွင်းသို့ သာပေါင်းစည်းရတော့မည်ဖြစ်သည်။
“ပြည်ထောင်စုသဘောတူစာချုပ် (Pyidaungsu Accord) ပါ သဘောတူ ညီချက်များကို အကောင်အထည် ဖော်ခြင်း” ဟုဆိုသော်လည်း NCA စာချုပ်ပါ ပြဋ္ဌာန်းချက်များတွင် မည့်သည့်အချိန်တွင် စတင်ဖော်ဆောင်မည်၊ မည်သည့်အချိန်တွင် အပြီးသတ်ဖော်ဆောင်မည်ကို ဖော်ပြထားခြင်းမရှိပေ။ သို့ပါ၍ ပြည်ထောင်စုသဘောတူ စာချုပ် (အစိတ်အပိုင်း ၁ နှင့် ၂) တို့အား အကောင်အထည်ဖော်ဆောင်ရွက်ရန် အချိန်ကန့်သတ်ချက် မရှိပေ။ သည့်အပြင် ရရှိထားသော ပြည်ထောင်စုသဘောတူစာချုပ်သည် ငြိမ်းချမ်းရေးဆွေးနွေးမှုလုပ်ငန်းစဉ်၏ အဓိကရည်ရွယ်ချက် ဖြစ်သည့် ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေအား ပြင်ဆင်နိုင်ရန် မည်မျှအားကောင်းမောင်းသန် ဖြစ်သည်ကိုလည်း သုံးသပ် ရမည်ပင်ဖြစ်သည်။
အားလုံးပါဝင်သော နိုင်ငံရေးတွေ့ဆုံဆွေးနွေးပွဲများကျင်းပခြင်းနှင့် ပတ်သက်၍ NCA ပုဒ်မ ၂၂ တွင် အောက်ပါအတိုင်း ပြဋ္ဌာန်းပါရှိသည်။
(က) နိုင်ငံရေးတွေ့ဆုံဆွေးနွေးပွဲ အဆင့်ဆင့်တွင် အားလုံးပါဝင်ရေးမူကို အခြေခံ၍ အစိုးရအဖွဲ့၊ လွှတ်တော်နှင့် တပ်မတော်တို့၏ကိုယ်စားလှယ်များ၊ တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းများ၏ ကိုယ်စားလှယ် များ၊ တရားဝင် နိုင်ငံရေးပါတီ ကိုယ်စားလှယ်များ၊ တိုင်းရင်းသားကိုယ်စားလှယ်များနှင့် အခြားပါဝင်သင့် ပါဝင်ထိုက်သောကိုယ်စားလှယ်များ ပါဝင်ကြရမည်။
(ခ) တိုင်းရင်းသားကိုယ်စားလှယ်များ၊ အရပ်ဘက်လူ့အဖွဲ့အစည်းများ၊ စီးပွားရေး အသင်းအဖွဲ့များ၊ ပညာရှင် အစုတို့၏ကိုယ်စားလှယ်များနှင့် အခြားပါဝင်သင့်ပါဝင် ထိုက်သော ကိုယ်စားလှယ်များကိုနိုင်ငံရေးတွေ့ဆုံ ဆွေးနွေးပွဲအဆင့်ဆင့်တွင် သက်ဆိုင်ရာ ကဏ္ဍအလိုက် သင့်တော်သလိုပါဝင်စေရေးကို နိုင်ငံရေးဆွေးနွေးပွဲ မူဘောင်တွင် ဆွေးနွေးသတ်မှတ်ရမည်။
(ဂ) နိုင်ငံရေးတွေ့ဆုံဆွေးနွေးပွဲများတွင်ပါဝင်မည့်ကိုယ်စားလှယ်အချိုးအစားကို နိုင်ငံရေးတွေ့ဆုံဆွေးနွေးရေး မူဘောင်ဆွေးနွေးရာတွင် ညှိနှိုင်းဆွေးနွေးမည်။
အားလုံးပါဝင်သော နိုင်ငံရေးတွေ့ဆုံဆွေးနွေးပွဲများကျင်းပခြင်းနှင့်ပတ်သက်၍ ဝိဝါဒကွဲပြားစရာများစွာ ရှိပေသည်။ NCA ညှိနှိုင်းမှုဖြစ်စဉ်တစ်လျှောက်တွင် ပါဝင်ခဲ့သော တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းများ အားလုံး NCA လက်မှတ်ရေးထိုးမှုမရှိသေးခြင်း၊ ဆွေးနွေးပွဲတွင် ပါဝင်သည့်အစုအဖွဲ့ညအရေအတွက်အပေါ် သုံးပွင့် ဆိုင်ဖြစ်သည်၊ ငါးပွင့်ဆိုင်ဖြစ်သည် စသည်ဖြင့် သဘောထားကွဲလွဲခြင်း၊ NLD အစိုးရလက်ထက်တွင် တရားဝင် နိုင်ငံရေးပါတီကိုယ်စားလှယ်များဆိုသည့် စကားရပ်အား ရွေးကောက်ပွဲအနိုင်ရနိုင်ငံရေးပါတီများမှ ကိုယ်စားလှယ် များကိုသာ အသိအမှတ်ပြုပါဝင်စေခြင်း စသည့် ငြင်းခုံမှုများရှိခဲ့သည်။ အရပ်ဘက်လူမှုအဖွဲ့အစည်းများသည်လည်း ၄င်းတို့၏ ပါဝင်မှုအခန်းကဏ္ဍမရှိခြင်းအပေါ် မေးခွန်းများစွာ ထုတ်လျှက်ရှိသည်။
NCA တွင်ထူးခြားသော ပြဋ္ဌာန်းချက်အဖြစ် ပုဒ်မ ၂၃ တွင် “နိုင်ငံရေးဆွေးနွေးပွဲများတွင် အနည်းဆုံး (၃၀) ရာခိုင်နှုန်း အချိုးအစားဖြင့် အမျိုးသမီးကိုယ်စားလှယ်များ ပါဝင်နိုင်ရေးအတွက် ဆောင်ရွက်သွားရန် သဘောတူညီ သည်” ဟု ဂျဲန်ဒါတန်းတူညီမျှမှု(Gender Equality) ရှုဒေါင့်ဖြင့် အမျိုးသမီးများ၏ ပါဝင်မှုကို အသိအမှတ်ပြုသော သဘောတူညီချက်ပါရှိသည်။ သို့ပါသော်လည်း နိုင်ငံရေးဆွေးနွေးမှုအဆင့်ဆင့်ဖြစ်သည့် ကဏ္ဍအလိုက်လုပ်ငန်း ကော်မတီတွင်လည်းကောင်း၊ အတွင်းရေးမှူးအဖွဲ့တွင်သော်လည်းကောင်း၊ UPDJC ဖွဲ့စည်းမှုတွင်လည်းကောင်း၊ အစုအဖွဲ့အသီးသီးက ပြည်ထောင်စုငြိမ်းချမ်းရေးညီလာခံကိုယ်စားလှယ်များ စေလွှတ်ရာတွင်လည်းကောင်း အမျိုးသမီးပါဝင်မှု ၃၀ ရာခိုင်နှုန်း ပြည့်မှီခဲ့ခြင်းမရှိပေ။ ဤအချက်သည်လည်း ဖော်ဆောင်ရန် ပျက်ကွက်သည့် သဘောတူညီချက်ပင် ဖြစ်သည်။
NCA အခန်း(၆) “ရှေ့ဆက်ဆောင်ရွက်မည့်လုပ်ငန်းစဉ်များ” ပါ “ယုံကြည်မှုတည်ဆောက်ခြင်းနှင့် စပ်လျဉ်း သည့် ဆောင်ရွက်ရမည့်အချက်များ” ပုဒ်မ ၂၄ တွင်
(က) အစိုးရသည် မည်သူတစ်ဦးတစ်ယောက် (သို့မဟုတ်) အဖွဲ့အစည်းကိုမျှ ဥပဒေကို ချိုးဖောက်ခြင်းမှအပ ဤပစ်ခတ်တိုက်ခိုက်မှုရပ်စဲရေးသဘောတူစာချုပ် ချုပ်ဆိုရေးနှင့် ငြိမ်းချမ်းရေးလုပ်ငန်းစဉ်တို့တွင် ပါဝင် ဆောင်ရွက်ခြင်းတို့ကြောင့် ဖမ်းဆီးအရေးယူမှုများ မပြုလုပ်ရန် သဘောတူညီသည်။
(ခ) ဤသဘောတူစာချုပ်ကို လက်မှတ်ရေးထိုးကြသော တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင် အဖွဲ့အစည်းများ အားလုံးကို မတရားအသင်းအဖြစ် ကြေညာထားခြင်းမှ ပယ်ဖျက်ရေး ဆက်လက်ဆောင်ရွက်သွားရန် သဘောတူသည်။ ဤသဘောတူစာချုပ်ကို လက်မှတ်ရေးထိုးသူများနှင့်ပတ်သက်မှုရှိသည့် မည်သည့် ပုဂ္ဂိုလ် (သို့မဟုတ်) မည်သည့်အဖွဲ့အစည်းကိုမျှ နိုင်ငံရေးပါတီများမှတ်ပုံတင်ခြင်းဥပဒေအရသော် လည်း ကောင်း၊ မတရားအသင်းအက်ဥပဒေအရသော်လည်းကောင်း အရေးယူဆောင်ရွက်ခြင်း မပြုလုပ်ရန် သဘောတူသည်။
(ဂ) နိုင်ငံတော်အနေဖြင့် ဤသဘောတူညီချက်ကို လက်မှတ်ရေးထိုးပြီးသည့် အချိန်တွင် ရှိနေသည့် တိုင်းရင်း သားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းများနှင့် ဆက်သွယ်သည် ဟူသော စွပ်စွဲချက်ဖြင့် မတရားအသင်းအက် ဥပဒေအရ အမှုစွဲဆိုခြင်းခံထားရသူများနှင့် အကျဉ်းကျခံနေရသူများ လွတ်မြောက်ရေးအတွက် ဥပဒေနှင့် အညီ ဆောင်ရွက်ပေးရန် သဘောတူသည်။
ဟူ၍ပါရှိသည်။ သို့ပါ၍ ပိုဒ်ခွဲ(က)(ခ)(ဂ) ပါသဘောတူညီချက်များအရဆိုပါက NCA လက်မှတ်ရေးထိုးပြီးဖြစ်သည့် မြန်မာနိုင်ငံလုံးဆိုင်ရာကျောင်းသားများ ဒီမိုကရက်တစ်တပ်ဦး (ABSDF) မြောက်ပိုင်းအဖွဲ့ဝင်အား အဘယ်ကြောင့် ဖမ်းဆီးခဲ့ပါသနည်း။ ရှမ်းပြည်တွင် RCSS နှင့်ဆက်သွယ်သည်ဟူ၍ အဘယ့်အတွက်ကြောင့် ရွာသားများအား ဖမ်းဆီးအရေးယူ ရပါသနည်း။ အဘယ်ကြောင့် ငြိမ်းချမ်းရေးလုပ်ငန်းစဉ်များတွင် သတင်းရယူနေသည့် သတင်း သမားများအား ဖမ်းဆီးအရေးယူရပါနည်း။ NCA ပြဋ္ဌာန်းချက်ပါ အချက်အလက်များအား လိုက်နာခြင်းမရှိပါက အဘယ်မျှလျှင် ပြည်ထောင်စုတိုင်းရင်းသားများအချင်းချင်း ယုံကြည်မှုကို တည်ဆောက်နိုင်မည်နည်း။
ထပ်မံတင်ပြလိုသည်မှာ NCA တွင်ပါရှိသည့် “ကြားကာလအတွင်းဆောင်ရွက်ရမည့်အစီအစဉ်များ” နှင့် ပတ်သက်သည့် ပြဋ္ဌာန်းချက်များဖြစ်သည်။ အဆိုပါကြားလာလအတွင်းဆောင်ရွက်ရမည့် အစီအစဉ်များ ဆောင်ရွက် ခြင်းနှင့်ပတ်သက်၍ တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းများက များစွာမျှော်လင့်ခဲ့ကြသည်။ ဒေသတွင်း ဖွံ့ဖြိုးရေးလုပ်ငန်းများကို ဆောင်ရွက်ရန် စိတ်အားထက်သန်ခဲ့ကြသည်။ NCA ပုဒ်မ ၂၅ တွင်
(က) ဤသဘောတူစာချုပ်တွင် လက်မှတ်ရေးထိုးကြသော တိုင်းရင်းသား လက်နက် ကိုင်အဖွဲ့အစည်းများသည် မိမိတို့နှင့်သက်ဆိုင်သည့် အပစ်ရပ်နယ်မြေများ အတွင်း ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေးနှင့် လုံခြုံရေးဆိုင်ရာကိစ္စရပ် များတွင် မိမိတို့အဖွဲ့ အစည်း၏ အတိုင်းအတာအရ တာဝန်ယူနေကြသောအဖွဲ့အစည်းများ ဖြစ်ကြသည့် အားလျော်စွာ အပစ်အခတ်ရပ်စဲထားပြီး ငြိမ်းချမ်းရေးဆွေးနွေးပွဲများ ကျင်းပ အကောင်အထည်ဖော်နေ သည့် ကာလအတွင်း ၎င်းနယ်မြေများတွင် နှစ်ဘက် ညှိနှိုင်းပြီး အောက်ပါကိစ္စရပ်များကို ဆောင်ရွက်သွား ရန်သဘောတူသည် –
(၁) ပြည်သူလူထု၏ ကျန်းမာရေး၊ ပညာရေး၊ လူမှုရေးနှင့် စီးပွားရေးဆိုင်ရာ အခြေခံ ဖွံ့ဖြိုးတိုး တက် ရေးလုပ်ငန်းများ၊
(၂) သဘာဝပတ်ဝန်းကျင် ထိန်းသိမ်းရေးဆိုင်ရာကိစ္စရပ်များ၊
(၃) တိုင်းရင်းသားလူမျိုးများ၏ ဘာသာစကား၊ စာပေနှင့် ယဉ်ကျေးမှု ထိန်းသိမ်းမြှင့်တင်ရေးဆိုင်ရာ လုပ်ငန်းများ၊
(၄) ဒေသဆိုင်ရာ တည်ငြိမ်အေးချမ်းရေးနှင့် တရားဥပဒေစိုးမိုးရေး ဆိုင်ရာ ကိစ္စရပ်များ၊
(၅) ဒေသဆိုင်ရာဖွံ့ဖြိုးရေးနှင့် စွမ်းရည်မြှင့်တင်ရေး လုပ်ငန်းများအတွက် ပြည်တွင်းပြည်ပ အလှူရှင် အဖွဲ့အစည်းများ၏ အကူအညီရယူခြင်းဆိုင်ရာ ကိစ္စရပ်များ၊
(၆) မူးယစ်ဆေးဝါးတိုက်ဖျက်ရေးလုပ်ငန်းများ၊
(၇) မြေယာနှင့်သယံဇာတ စီမံခန့်ခွဲမှုဆိုင်ရာ ကိစ္စရပ်များ၊
ဟူ၍ပါရှိရာ NCA လက်မှတ်ရေးထိုးထားပြီးသော တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်များ၏ အပစ်ရပ်နယ်မြေများတွင် အဆိုပါ ပြည်သူလူထု၏ ကျန်းမာရေး၊ ပညာရေး၊ လူမှုရေးနှင့် စီးပွားရေးဆိုင်ရာ အခြေခံ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေး လုပ်ငန်းများကို မည်မျှဆောင်ရွက်ခွင့်ရှိနေပါသနည်း။ သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်ထိန်းသိမ်းရေးအား မည်မျှလုပ်ဆောင် နေပါသနည်း။ တိုင်းရင်းသားလူမျိုးများ၏ ဘာသာစကား၊ စာပေနှင့် ယဉ်ကျေးမှု ထိန်းသိမ်းမြှင့်တင်ရေးဆိုင်ရာ လုပ်ငန်းများအား ဆောင်ရွက်ခွင့်ပင် ရှိပါသလား။ ဒေသဆိုင်ရာ တည်ငြိမ်အေးချမ်းရေးနှင့် တရားဥပဒေစိုးမိုးရေး ဆိုင်ရာ ကိစ္စရပ်များနှင့်ပတ်သက်၍ နှစ်ဖက်တပ်များ မည်မျှ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်နေပါသနည်း။ မူးယစ်ဆေးဝါး တိုက်ဖျက်ရေးလုပ်ငန်းများတွင် မည်မျှ ညှိနှိုင်းဆောင်ရွက်ကြပါသနည်း။ နှစ်ဖက်အပြန်အလှန် ယိုးစွပ်ကာ တိုက်ပွဲ ဖြစ်ရခြင်း၏ အကြောင်းရင်းတစ်ခုအဖြစ် အကာအကွယ်ယူနေကြသည်မဟုတ်ပါလော။ မြေယာနှင့် သယံဇာတ စီမံခန့်ခွဲမှုဆိုင်ရာကိစ္စရပ်များတွင် မည်သို့ ညှိနှိုင်းဆောင်ရွက်နေပါသနည်း။ အပစ်ရပ်နယ်မြများတွင် မြေယာ အငြင်းပွားမှုများနှင့် သယံဇာတတူးဖော်ခြင်းကြောင့် ဖြစ်ပေါ်နေသော ပဋိပက္ခများစွာ ရှိနေသည်မှာ အမှန်ပင် ဖြစ်တော့သည်။
သည့်အပြင် NCA ပုဒ်မ ၂၅ (ခ) အရ “အပစ်ရပ်ဒေသအတွင်း ဒေသခံပြည်သူလူထုအပေါ် အကျိုး သက်ရောက်မှု ကြီးမားသော စီမံကိန်းများကို လုပ်ဆောင်ရန်ရှိပါက သဘာဝသယံဇာတများ ပွင့်လင်းမြင်သာမှု ဖေါ်ဆောင်ရေးအဖွဲ့ (Extractive Industries Transparency Initiative – EITI) ၏ လုပ်ထုံးလုပ်နည်းများအတိုင်း ဒေသခံပြည်သူလူထုနှင့် ညှိနှိုင်းဆောင်ရွက်သွားရန်နှင့် သက်ဆိုင်ရာတိုင်းရင်းသား လက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်း တို့နှင့် နှစ်ဦးနှစ်ဖက်ညှိနှိုင်းသဘောတူညီမှုရယူ၍ ညှိနှိုင်းအကောင်အထည်ဖော်ဆောင်ရွက်သွားရန်” ဟုပါရှိသော် လည်း အပစ်ရပ်ဒေသတွင် ဖော်ဆောင်နေသော စီမံကိန်းကြီးများတွင် EITI ၏ လုပ်ထုံးလုပ်နည်းများအား မလိုက် နာသည့်အပြင် ဒေသခံပြည်သူလူထုနှင့် ညှိနှိုင်းကာ သဘောတူညီမှုများ ရယူခြင်းလည်း မရှိပေ။ အစိုးရဖက်မှ ဖြစ်စေ၊ လုပ်ငန်းရှင်များမှဖြစ်စေ၊ တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းများမှ ဖြစ်စေ အဆိုပါ စီမံကိန်းများ အားဆောင်ရွက်ပါက ဒေသခံပြည်သူလူထုအား ထိခိုက်မှုမရှိအောင် လိုအပ်သော သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်ဆိုင်ရာ အကျိုးသက်ရောက်မှုဆန်းစစ်ခြင်း(EIA)၊ ကျန်းမာရေးဆိုင်ရာအကျိုးသက်ရောက်မှုဆန်းစစ်ခြင်း(HIA)၊ လူမှုရေး ဆိုင်ရာအကျိုးသက်ရောက်မှုဆန်းစစ်ခြင်း(SIA)နှင့် ပြည်သူတို့တင်ကြိုသဘောတူညီမှုရယူရမည့်လုပ်ထုံးလုပ်နည်း ဖြစ်သည့်(FPIC) တို့ကို ဆောင်ရွက်ရမည့်အပြင် အဆိုပါ အကျိုးသက်ရောက်မှုများကို နောင်တွင် ကုစားရန် အတွက် နည်းလမ်းများ၊ ကောက်ခံရရှိသော အခွန်ငွေများမှ ရန်ပုံငွေများကို သီးသန့် ထားရှိသည့် အစီအစဉ်များကို တင်ကြိုဆောင်ရွက်ထားသင့်ပေသည်။ ထို့အပြင် အဆိုပါလုပ်ငန်းများသည် ဒေသခံပြည်သူလူထုအတွက် အကျိုး မည်မျှရှိမည် ဆိုသည်ကိုပါ ထည့်သွင်း တွက်ချက်ရမည်ဖြစ်သည်။ လုပ်ငန်းရှင်များအတွက်သာ အကျိုးရှိပြီး ဒေသခံပြည်သူလူထုအတွက် အကျိုးမရှိပါက အဆိုပါ စီမံကိန်းအားလုပ်ဆောင်ရန် မသင့်ပေ။
NCA ပုဒ်မ ၂၅ (ဂ) တွင် “သက်ဆိုင်ရာဒေသများတွင် တစ်ဖွဲ့ချင်းစီသီးခြားဆောင်ရွက်ရန်လိုအပ်သော ကိစ္စရပ်ကို အစိုးရနှင့် သက်ဆိုင်ရာတိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းများ ညှိနှိုင်းဆောင်ရွက်သွားရန် သဘောတူသည်” ဟူ၍ပါရှိသည့်အတွက် တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းများအားလုံးနှင့် သက်ဆိုင်ခြင်း မရှိသောအရေးကိစ္စရပ်များရှိပါက အစိုးရနှင့် သက်ဆိုင်ရာတိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းများက သီးခြား ညှိနှိုင်းဆောင်ရွက်နိုင်သည်ဟူသည့် သဘောဖြစ်သည်။ မြောက်ပိုင်းမဟာမိတ်အဖွဲ့မှ “ဝ” ပြည်သွေးစည်းညီညွတ် ရေးတပ်မတော် (UWSA) နှင့် အစိုးရအဖွဲ့မှ NRPC တို့ တွေ့ဆုံဆွေးနွေးရာတွင် UWSA မှ NCA လက်မှတ်ထိုးပြီး ပါက ပြန်လည်နှုတ်ထွက်၍ ရခြင်း၊ မရခြင်းနှင့် ပတ်သက်၍ မေးမြန်းရာတွင် အစိုးရကိုယ်စားလှယ်မှ ဤအပိုဒ် ၂၅ (ဂ) အားကိုးကားကာ ဖြေဆိုခဲ့ဖူးလေသည်။ ထို့အတူ RCSS နှင့်သော်လည်းကောင်း၊ KNU နှင့်သော်လည်းကောင်း အစိုးရအနေဖြင့် သီးခြားဆွေးနွေးမှုများလည်း ပြုလုပ်ခဲ့သည်များ ရှိပေသည်။
တစ်နိုင်ငံလုံးပစ်ခတ်တိုက်ခိုက်မှုရပ်စဲရေးသဘောတူစာချုပ်(NCA)ပါ ပြဋ္ဌာန်းချက်မျာအား ခြုံငုံသုံးသပ် ရပါလျှင် ကောင်းမွန်သည့် အချက်အလက်မျာ ပါရှိသကဲ့သို့ ဝိဝါဒ ကွဲလွဲစရာရှိသော စကားရပ်များဖြစ်သည့် “အမျိုးသားအဆင့်နိုင်ငံရေးဆွေးနွေးပွဲ”၊ “လုပ်ထုံးလုပ်နည်းများနှင့်အညီ” စသည့်စကားရပ်များအား အဓိပ္ပာယ် ဖွင့်ဆိုရန် လိုအပ်ပေသည်။ ထို့အပြင် ပြဋ္ဌာန်းချက်ပါအတိုင်း နှစ်ဖက် လိုက်နာကျင့်သုံးရန် သာ၍ အရေးကြီးပေ သည်။ မိမိအတွက် အသုံးလိုသော အကျိုးပြုသော ပြဋ္ဌာန်းချက်များကို လိုသလို ဆွဲသုံးနေသည့် လုပ်ရပ်များကို ရှောင်ကြဉ်ရန် များစွာလိုအပ်ပေသည်။ NCA အား သုံးသပ်ရာတွင် NCA ပြဋ္ဌာန်းချက်ပါ အကြောင်းအရာများ သုံးသပ်ခြင်းနှင့် NCA အကောင်အထည်ဖော်မှုဆိုင်ရာလုပ်ငန်းများသုံးသပ်ခြင်းတို့ကိုပါ လုပ်ဆောင်ပါမှ ပြီးပြည့်စုံ နိုင်မည်ဖြစ်သည်။ NCA တွင် မည်သို့ပင် ဖော်ပြထားစေကာမူ အကောင်အထည်ဖော်ဆောင်ရာတွင် ကောင်းးမွန် ဆန္ဒဖြင့် အကောင်အထည်မဖော်ဘဲ မိမိအဖွဲ့အစည်းအသာရရှိရေးကိုသာ လိုသလို အဓိပ္ပာယ်ကောက်၍ လုပ်ဆောင်ပါက ငြိမ်းချမ်းရေးဖြစ်စဉ်အောင်မြင်ရန် အလားအလာမရှိပေ။ ရည်ရွယ်ချက်၊ ရည်မှန်းချက်ဖြစ်သော ဖက်ဒရယ်ပြည်ထောင်စုတည်ဆောက်ရေးသည်လည်း ဝေးသထက်ဝေးနေမည်ဖြစ်သည်။
၃။ ပြည်ထောင်စုငြိမ်းချမ်းရေးညီလာခံ−၂၁ ရာစုပင်လုံ (တတိယအစည်းအဝေး)
ပြည်ထောင်စုငြိမ်းချမ်းရေးညီလာခံ−၂၁ ရာစုပင်လုံ(ဒုတိယအစည်းအဝေး) ကျင်းပပြီး တစ်နှစ်ကျော်ကြာ သည်အထိ (တတိယအစည်းအဝေး)ကို ကျင်းပနိုင်ခြင်းမရှိပေ။ ၂၀၁၅ ခုနှစ်တွင် NCA လက်မှတ်ရေးထိုးခဲ့သော တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်း ၈ ဖွဲ့အပြင် အခြားတိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းများက NCA အားပါဝင်လက်မှတ်ရေးထိုးနိုင်သေးခြင်းမရှိပေ။ တိုင်းရင်းသာလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းများဖြင့် ဖွဲ့စည်းထား သည့် ညီညွတ်သောတိုင်းရင်းသားလူမျိုးများဖက်ဒရယ်ကောင်စီ(UNFC)နှင့် ဆက်လက်၍ နိုင်ငံရေးဆွေးနွေးမှု ဆိုင်ရာမူဘောင်အား သုံးသပ်ပြင်ဆင်ရန်သော်လည်းကောင်း၊ UNFC မှ အဆိုပြုသော ဆွေးနွေးချက် ၉ ချက်အား လည်းကောင်း ညှိနှိုင်းဆွေးနွေးခဲ့သည်။ ၂၀၁၇ ခုနှစ် မတ်လ ၃ ရက်နေ့တွင် UNFC ၏ ကိုယ်စားလှယ်အဖွဲ့ဖြစ်သော “နိင်ငံရေးဆိုင်ရာညှိနှိုင်းဆွေးနွေးရေးကိုယ်စားလှယ်အဖွဲ့(DPN)” အဆိုပြုသော အချက် ၉ ချက်အား အစိုးရက ဖွဲ့စည်းထားသည့် “ငြိမ်းချမ်းရေး ကော်မရှင်(PC)” မှ သဘောတူခဲ့သည်။ အဆိုပါသဘောတူညီချက်ပါ အချက် တစ်ချို့အာ တပ်မတော်က သဘောမတူသဖြင့် ပြန်လည်ညှိနှိုင်းကြရာ ၂၀၁၈ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီလ ၁၃ ရက်တွင်မှ အဆိုပါအဆိုပြုချက်များကို ပြင်ဆင်ချက်များဖြင့် အတည်ပြုနိုင်ခဲ့သည်။ သို့ရာတွင် အဆိုပါ အဆိုပြုချက် ၉ ချက် ကို မွန်ပြည်သစ်ပါတီ(NMSP)နှင့် လားဟူဒီမိုကရက်တစ်အစည်းအရုံး(LDU) နှစ်ဖွဲ့သာ လက်မှတ်ရေးထိုးနိုင်ခဲ့ပြီး NCA စာချုပ်ကိုပါ လက်မှတ်ရေးထိုးခဲ့သည်။ NCA လက်မှတ်ရေးထိုးပြီးနောက် မွန်ပြည်သစ်ပါတီက အမျိုးသား အဆင့်နိုင်ငံရေးဆွေးနွေးပွဲကို ကျင်းပနိုင်ခဲ့သော်လည်း လားဟူဒီမိုကရက်တစ်အစည်းအရုံးမှာမူ ကျင်းပခွင့်ပင် မရရှိခဲ့ပေ။
ပြည်ထောင်စုငြိမ်းချမ်ရေးညီလာခံကျင်းပနိုင်ရေးအတွက် ကဏ္ဍအလိုက်လုပ်ငန်းကော်မတီများ အစည်း အဝေးကို ၂၀၁၈ ခုနှစ် ဇွန်လ ၂၆ ရက်နေ့မှ ၂၈ ရက်နေ့အထိ နေပြည်တော်ရှိ အမျိုးသားပြန်လည်သင့်မြတ်ရေးနှင့် ငြိမ်းချမ်းရေးဗဟိုဌာန (NRPC) တွင် ကျင်းပခဲ့သည်။ နောင်ညီလာခံတွင် ဆက်လက်ဆွေးနွေးရန်သဘောတူထား သော ခေါင်းစဉ်များစွာရှိသည့်အနက် အများစုကို ချန်လှပ်ကာ “(၁)တိုင်းရင်းသားလူနည်းစုများ၏အခွင့်အရေးများ ကိုကာကွယ်ခြင်းနှင့် (၂)ဒီမိုကရေစီအခွင့်အရေး၊ အခြေခံလူ့အခွင့်အရေးနှင့် ကျား/မဆိုင်ရာတန်းတူညီမျှမှု” ဟူ သည့် ခေါင်းစဉ်နှစ်ခုကိုသာ နိုင်ငံရေးကဏ္ဍတွင် ဆွေးနွေးရန် သဘောတူခဲ့သည်။ ရခိုင်ပြည်နယ်တွင် ဖြစ်ပွား နေသောပဋိပက္ခ၏ ရိုက်ခတ်မှုကြောင့် လုပ်ငန်းကော်မတီအစည်းအဝေးတွင် ဒီမိုကရေစီအခွင့်အရေးနှင့် အခြေခံ လူ့အခွင့်အရေး တို့အား ဆွေးနွေးခြင်းမပြုရန် တပ်မတော်ဘက်မှ အဆိုပြုသည်။ အခြားအဖွဲ့အစည်းများ အနေ ဖြင့်ဆွေးနွေးပါက တပ်မတော်အနေဖြင့်ဆွေးနွေးမည် မဟုတ်ကြောင်း တင်ပြသည်။ သို့ဖြစ်ရာ တိုင်းရင်းသား လူနည်းစုများ၏အခွင့်အရေးကို ကာကွယ်ခြင်းဟူသည့် ခေါင်းစဉ်ကို ဆွေးနွေးရာတွင်လည်း လူနည်းစုဟူသော စကားရပ်အပေါ် “ထမင်းလုံး တစေခြောက်ကာ” အဆိုပါခေါင်းစဉ်ကိုပါ မဆွေးနွေးရန်နှင့် ဆွေးနွေးမည့် အကြောင်း အရာခေါင်းစဉ်များကို UPDJC အစည်းအဝေးတွင် ပြန်လည်တင်ပြကာ ခေါင်းစဉ်သတ်မှတ်ပေးရန် တပ်မတော်က အဆိုပြုသည်။ တိုင်းရင်းသားလူနည်းစုများ၏အခွင့်အရေးများနှင့် ပတ်သက်၍ အစုအဖွဲ့အသီးသီးတို့ သဘောထား များစွာကွဲလွဲကြသည်။ သို့ပါ၍ ၂၆ ရက်မှ ၂၈ ရက်နေ့အထိ ကျင်းပသော နိုင်ငံရေးကဏ္ဍလုပ်ငန်းကော်မတီ အစည်း အဝေးတွင် တိုင်းရင်းသားလူနည်းစုများ၏အခွင့်အရေးများနှင့် ကျား/မဆိုင်ရာတန်းတူညီမျှရေးတို့နှင့် သက်ဆိုင် သည့် အဆိုပြုချက်များကိုသာ စုစည်းနိုင်ခဲ့သည်။ လုံခြုံရေးကဏ္ဍတွင် ဆွေးနွေးမည့်ခေါင်းစဉ်ကိုပင် အတည်ပြုနိုင် ခဲ့ခြင်းမရှိပေ။
၂၀၁၈ ခုနှစ် ဇွန်လ ၂၉ ရက်နေ့တွင် ကျင်းပသော ၁၅ ကြိမ်မြောက် UPDJC အစည်းအဝေးတွင် နိုင်ငံရေး ကဏ္ဍတွင် “ကျား/မဆိုင်ရာ တန်းတူညီမျှမှု” ခေါင်းစဉ်တစ်ခုတည်းကိုသာ ဆွေးနွေးရန် အတည်ပြုဆုံးဖြတ်ခဲ့သည်။ ၂၀၁၈ ခုမှစ် ဇူလိုင်လ ၄ ရက်နေ့မှ ၆ ရက်နေ့အထိ ကဏ္ဍအလိုက်လုပ်ငန်းကော်မတီအစည်းအဝေးကို ဆက်လက် ကျင်းပသည်။ အဆိုပါကဏ္ဍအလိုက်လုပ်ငန်းကော်မတီ အစည်းအဝေးများမှ ရရှိသောစုစည်းချက်များအား ပြည်ထောင်စု ငြိမ်းချမ်းရေးညီလာခံ−၂၁ ရာစုပင်လုံတွင် ဆွေးနွေးနိုင်ရေးအတွက် အဆိုပြုလွှာများအဖြစ် UPDJC အစည်းအဝေးသို့ တင်သွင်းခဲ့သည်။ အဆိုပါအဆိုပြုလွှာများအား ၂၀၁၉ ခုနှစ် ဇူလိုင်လ ၉ ရက်နေ့တွင် ကျင်းပသော (၁၆) ကြိမ် မြောက် UPDJC တွင် ဆွေးနွေးဆုံးဖြတ်ကြပြီး အတည်ပြုချက်ရယူရန်အတွက် ပြည်ထောင်စုငြိမ်းချမ်ရေး ညီလာခံ −၂၁ ရာစုပင်လုံ(တတိယအစည်းအဝေး)သို့ တင်သွင်းခဲ့သည်။
၂၀၁၉ ခုနှစ် ဇူလိုင်လ ၉ ရက်နေ့တွင် ကျင်းပသော (၁၆)ကြိမ်မြောက် UPDJC အစည်းအဝေးအခင်းအကျင်း အားတင်ပြလိုသည်။ ညီလာခံအခင်းအကျင်းတွင် ကျင်းပသော ကဏ္ဍအလိုက် ဆွေးနွေးပွဲ၌ နိုင်ငံရေးကဏ္ဍမှ ကျားမဆိုင်ရာ တန်းတူညီမျှမှုနှင့် ပတ်သက်သည့် အခြေခံမူ အချက် ၇ ချက်အား ဆွေးနွေးကြရာ သဘောတူညီမှု မရရှိသေးပေ။ အခြားကဏ္ဍတွင်လည်း သဘောတူညီမှု မရရှိသေးသာ အချက်များစွာ ကျန်ရှိပေသည်။ ထို့ကြောင့် ညီလာခံတွင်း UPDJC အစည်းအဝေးကို ကျင်းပရခြင်းဖြစ်သည်။ ထိုအစည်းအဝေးတွင် ကျားမဆိုင်ရာ တန်းတူ ညီမျှမှုနှင့် ပတ်သက်၍ မူရင်းတင်ပြချက်ဖြစ်သည့် “ဒီမိုကရေစီနှင့် ဖက်ဒရယ်စနစ်တို့ကို အခြေခံသော ပြည်ထောင်စု ၏ မည်သည့် နိုင်ငံသား ကိုမျှ ကျား/မဆိုင်ရာ လိင်ကွဲပြားမှုကို အခြေခံသော ခွဲခြားဆက်ဆံခြင်း မရှိစေရေးနှင့် တန်းတူညီမျှမှု ရှိစေရေးအတွက် မူဝါဒချမှတ်ရမည်” ဟူသော စာပိုဒ်တွင် တပ်မတော်ကိုယ်စားလှယ်က “ပြည်ထောင်စုသမ္မတ မြန်မာနိုင်ငံတော်” ဟူသည့် စကားရပ်ကို ထည့်သွင်း၍ “ဒီမိုကရေစီနှင့် ဖက်ဒရယ်စနစ်တို့ကို အခြေခံသော ပြည်ထောင်စု ကို တည်ဆောက်ရာတွင် ပြည်ထောင်စုသမ္မတ မြန်မာနိုင်ငံတော် ၏ မည်သည့် နိုင်ငံသား ကိုမျှ ကျား/မဆိုင်ရာ လိင်ကွဲပြားမှုကို အခြေခံ သော ခွဲခြားဆက်ဆံခြင်း မရှိစေရေးနှင့် တန်းတူ ညီမျှမှု ရှိစေရေး အတွက် မူဝါဒ ချမှတ် ရမည်” ဟုလည်းကောင်း “ဒီမိုကရေစီနှင့် ဖက်ဒရယ်စနစ်တို့ကို အခြေခံသော ပြည်ထောင်စုတွင် ကျား/မရေးရာ အခြေပြုအကြမ်းဖက်မှုများအား ထိရောက်စွာကာကွယ်နိုင်သည့် မူဝါဒများကို ချမှတ်အကောင် အထည်ဖော် ဆောင်ရွက်ရန်” ဟူသောစာပိုဒ်အား “ဒီမိုကရေစီနှင့် ဖက်ဒရယ်စနစ်တို့ကို အခြေခံသော ပြည်ထောင်စု ကို တည်ဆောက်ရာတွင် ပြည်ထောင်စုသမ္မတ မြန်မာနိုင်ငံတော်သည် ကျား/မရေးရာ အခြေပြုအကြမ်းဖက်မှုများ အားကာကွယ်နိုင်သည့် မူဝါဒများကို ချမှတ်အကောင်အထည်ဖော်ဆောင်ရွက်ရန်” ဟူ၍လည်းကောင်း ဖြည့်စွက် ပြင်ဆင်ရန် အဆိုပြုသည်။
“အမျိုးသမီးများကို နိုင်ငံရေး၊ဥပဒေပြုရေးအဆင့်တိုင်းတွင် ၃၀ ရာခိုင်နှုန်းအနည်းဆုံးပါဝင်ရေး ချမှတ်ရန်” ဟူသော မူလတင်ပြချက်နှင့် “အချုပ်အခြာအာဏာ ခက်မ (၃) ဖြာကို ကျင့်သုံးရာတွင် ပြည်ထောင်စုအဆင့်၊ ပြည်နယ် အဆင့်၊ ဒေသန္တရအဆင့်တိုင်းရှိ ဥပဒေပြုရေး၊ အုပ်ချုပ်ရေး၊ တရားစီရင်ရေး ကဏ္ဍများ၌ အမျိုးသမီးများ၏ ကိုယ်စားပြုမှု မြင့်မားလာစေရန် အမျိုးသမီးအနည်းဆုံး ၃၀ ရာခိုင်နှုန်း ပါဝင်လာရေးဆိုင်ရာ မူဝါဒချမှတ်ရန်” ဟူသည့် နိုင်ငံရေးပါတီများအစုအဖွဲ့နှင့် တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းများ အစုအဖွဲ့၏ အဆိုပြုတင်ပြ ချက်အား အစိုးရ၊ လွှတ်တော်နှင့် တပ်မတော်အစုအဖွဲ့တို့မှ လက်မခံဘဲ “ကဏ္ဍအသီးသီးတွင် အမျိုးသမီးများ အနည်းဆုံး (၃၀) ရာခိုင်နှုန်း ပါဝင်ရေးကို အားပေးရန်” ဟူ၍သာ လက်ခံသည်။ အမျိုးသမီးကိုယ်စားလှယ်များက “အားပေးရန်” ဟူသောစကားရပ်မှာ လေးနက်မှုမရှိ၊ အာမခံချက်မရှိ၊ ဖော်ဆောင်ချင်လျှင်သော်လည်းကောင်း၊ မဖော်ဆောင်ချင်လျှင်သော်လည်းကောင်း ရသည့် သဘောသာဖြစ်သဖြင့် သဘောမတူနိုင်ပေ။
“ပြည်ထောင်စုသမ္မတ မြန်မာနိုင်ငံတော်” ဟူသော စကားရပ်ထည့်သွင်းခြင်းနှင့် ပတ်သက်၍ အငြင်းအခုံ များစွာဖြစ်သည်။ အခြေခံမူနှင့် မူဝါဒများ ဆွေးနွေးရာတွင် မည့်သည့်အတွက်ကြောင့် ဤစကားရပ်ကို ထည့်သွင်း ရပါသနည်း။ ဖက်ဒရယ်ဆိုင်ရာအခြေခံမူများ ဆွေးနွေးမှုမပြီးဆုံးခင်၊ သမ္မတစနစ်နှင့် ဝန်ကြီးချုပ်စနစ် ရှိသည့် အနက်မည့်သည့်စနစ်ဖြင့် ပြည်ထောင်စုကို တည်ဆောက်မည် ဟူသည့်ဆုံးဖြတ်ချက်မရှိသေးဘဲ “သမ္မတ” ဟူသည့် စကားရပ်အား အဘယ်ကြောင့် တင်ကြိုထည့်ချင်ပါသနည်း။ ကျားမဆိုင်ရာ တန်းတူညီမျှမှုဆိုင်ရာ မူဝါဒများ ဆွေးနွေးနေသည့် အချိန်တွင် ပြည်ထောင်စုအမည်နှင့် ပြည်ထောင်စုပုံစံကို အဘယ်ကြောင့် မဖြစ်မနေ ထည့်သွင်း ဆွေးနွေးနေပါသနည်း။ သည့်အပြင် ပြည်ထောင်စုငြိမ်းချမ်းရေးညီလာခံ−၂၁ ရာစုပင်လုံံ (ဒုတိယအစည်းအဝေး) သဘောတူညီချက် ၃၇ ချက်တွင်ပင် ပြည်ထောင်စု၏ အမည်နာမနှင့် ပတ်သက်၍ တစ်လုံးတစ်ပါဒမှ မပါရှိပေ။ ထိုသို့ဆွေးနွေးလျှင် တိုင်းရင်းသားခေါင်းဆောင်တစ်ဦးက လိုအပ်လျှင် မြန်မာနိုင်ငံဟူသည့် နိုင်ငံ၏အမည်နာမ ကိုပင်လျှင် ပြင်ဆင်သင့်လျှင် ပြင်ဆင်ရမည်ဟု ဆွေးနွေးသည်။ နိုင်ငံ၏ အမည်နာမကိုပါ ထည့်သွင်းလျှင် ၄င်းကိစ္စ ကို ခေါင်းစဉ်တစ်ခုအဖြစ် သတ်မှတ်၍ ဆွေးနွေးရန် တိုင်းရင်းသားခေါင်းဆောင်တစ်ဦးက တင်ပြသည်။ ကျားမ ဆိုင်ရာတန်းတူညီမျှမှုဆိုင်ရာ မူဝါဒများ ဆွေးနွေးနေသည့်အချိန်တွင် နိုင်ငံရေးအမြတ်ထုတ်သည့် သဘောဖြစ်သည် ဟုလည်းဆွေးနွေးသူ ရှိပေသည်။ နိုင်ငံရေးအရ သဘောထားမတူကြသော မြန်မာတိုင်းရင်းသားများမှာ ဤအချက် တွင် သဘောထားတူကြသည်ကို တွေ့မြင်ကြရသည်။ မြန်မာနိုင်ငံတွင် သဘောထားကြီးပါသည်ဟု မိမိကိုယ်ကို အယောင်ဆောင်ထားသော ဗမာတိုင်းရင်းသားခေါင်းဆောင်များစွာရှိသည်ကို တွေ့မြင်ရပေသည်။ လူမျိုးတရုပ် သကန်နိုင်ငံရေးဆိုဆို၊ လူမျိုးရေးဝါဒီနိုင်ငံရေးဆိုဆို (Identity Politics) အပေါ် ဗမာတိုင်းရင်းသားများသည် ဗမာမဟုတ်သော တိုင်းရင်းသားများထက် အစွန်းရောက်သည်ကို တွေ့မြင်လိုက်ရခြင်းပင်ဖြစ်သည်။
ဆွေးနွေးပွဲသည် တင်းမာသထက် တင်းမာလာပြီး ပေါက်ကွဲတော့မည့် အခြေအနေသို့ ရောက်လာသည့် အတွက် တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းများအစုအဖွဲ့မှ ၄င်းတို့အစုအဖွဲ့အတွင်း သီးသန့်ဆွေးနွေးရန် အတွက် ခေတ္တခဏ နားချိန်တောင်းသည်။ မိနစ် ၂၀ ခန့်တွင် အစည်းအဝေးကို ပြင်လည်စတင်သည်။ အလှည့်ကျ လက်ထောင်ထားသည့်သူများ ဆက်လက်ဆွေးနွေးကြရာ တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းများအစုအဖွဲ့က ၄င်းတို့သဘောထားပြောမည်ဖြစ်သဖြင့် ပြောခွင့်ပြုရန် တင်ပြသည်။ ထို့နောက် တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့ အစည်းများအစုအဖွဲ့မှ ကိုယ်စားလှယ်တစ်ဦးက “ပြည်ထောင်စုသမ္မတ မြန်မာနိုင်ငံတော်” ဟူသည့် စကားရပ်အား ထည့်သွင်းခြင်းကို လက်ခံသည်ဟု ပြောရာ အစည်းအဝေးအတွင်း “အာမေဋိတ် အသံများ” “လက်ခုတ်သံများ” ညံသွားပေတော့သည်။ စာရေးသူသည်လည်း မိမိပါတီရပ်တည်ချက်နှင့် ပတ်သက်၍ ပြောဆိုရန် မောင်းတင်ထား သည်များ ပြောခွင့်မရတော့ပေ။ ထိုအခါ သဘောတူညီမှု ရရှိရန်အတွက် နိုင်ငံရေးပါတီများအစုအဖွဲ့အား ဖိအား ပေးလေတော့သည်။ နိုင်ငံရေးပါတီအစုအဖွဲ့၏ ရပ်တည်ချက်မှာ မူလ UPDJC တင်ပြချက်အတိုင်းသာဖြစ်သည့် အတွက် သဘောထားပေးနိုင်ရန်မှာ UPDJC အဖွဲ့ဝင်များက ဆုံးဖြတ်ပိုင်ခွင့်မရှိ နိုင်ငံရေးပါတီအစုအဖွဲ့ ညီလာခံ ကိုယ်စားလှယ် ၁၅၀ ဦး၏ သဘောတူညီချက်ကို ရယူရမည်ဟု ဆိုသော်လည်း အစိုးရအစုအဖွဲ့က နိုင်ငံရေးပါတီ များအစုအဖွဲ့အား UPDJC တွင် မပါဝင်သော နိုင်ငံရေးပါတီ ၉ ပါတီ၏ သဘောထားများကို ဖုန်းဆက် မေးမြန်းပြီး ချက်ချင်း ပြန်ကြားရန် ဖိအားပေးခြင်းခံရသည်။ ယင်းကြောင့်ပါတီအများစုက ဖုန်းဆက်ရန် သဘောတူကြသည်။ စာရေးသူမှာမူ ဤသို့လုပ်ဆောင်၍ မရကြောင်း၊ နိုင်ငံရေးဆိုင်ရာမူဘောင်အရ အစုအဖွဲ့တစ်ခုချင်းစီ၏ ဆုံးဖြတ် ချက်ကို ရယူရမည်ဖြစ်ရာ နိုင်ငံရေးပါတီများအစုအဖွဲ့၏ညီလာခံကိုယ်စားလှယ် ၁၅၀ ဦး၏ သဘောတူညီချက်ကို ရယူမှသာလျှင် မူဘောင်အရ အကျုံးဝင်မည်ဖြစ်ကြောင်း ပြောသော်လည်း နားမထောင်ကြတော့ပေ။ သို့နှင် UPDJC တွင် မပါဝင်သော နိုင်ငံရေးပါတီများအား ဖုန်းဆက်ကာ သဘောထားတောင်းခံလေတော့သည်။ UPDJC တွင် ပါဝင်သော နိုင်ငံရေးပါတီများနှင့် UPDJC တွင် မပါဝင်သောနိုင်ငံရေးပါတီများ အများစုက လက်ခံသဘောတူ သဖြင့် “ပြည်ထောင်စုသမ္မတ မြန်မာနိုင်ငံတော်” ဟူသည့်စကားရပ်ကို ကျားမဆိုင်ရာတန်းတူညီမျှမှု အခြေခံမူများ တွင် ထည့်သွင်းလိုက်ရပေသည်။
ဤအခင်းအကျင်းတွင် ပို၍ ရှုပ်ထွေးသွားသည်က တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းများအစုအဖွဲ့ ဖြစ်သည်။ အဆိုပါ “ပြည်ထောင်စုသမ္မတ မြန်မာနိုင်ငံတော်” ဟူသည့်စကားရပ်ကို လက်ခံသည်ဟုပြောသော ကိုယ်စားလှယ် ဤသို့ပြောမည်ကို အစုအဖွဲ့တစ်ခုလုံး သိရှိထားခြင်းမရှိပေ။ နိုင်ငံရေးပါတီများအစုအဖွဲ့ ဖုန်းဆက် နေသည့်အချိန်တွင် ၄င်းတို့အစုအဖွဲ့ ပြဿနာ စတက်တော့သည်။ မည်သည့်အတွက်ကြောင့် သဘောတူရသနည်း။ မည်သူက သဘောတူခိုင်းသနည်း။ UPDJC ကိုယ်စားလှယ်များပင် မသိရှိဘဲ အဘယ်ကြောင့် သဘောတူရပါ သနည်း စသည့်ဖြင့် အငြင်းအခုံဖြစ်သည်။ အဆိုပါ ကိုယ်စားလှယ်အား စာရေးသူအနေဖြင့် အမည်တပ်၍ မပြော လိုပေ။ ပြောနိုင်သည်ကား ပြည်ထောင်စုငြိမ်းချမ်းရေးညီလာခံ−၂၁ ရာစုပင်လုံ (ဒုတိယအစည်းအဝေး)တွင် “ခွဲမထွက်ရ” အကြောင်းအရာနှင့် ပတ်သက်၍ အတွင်းရေးမှူး အစည်းအဝေးတွင် PPST ၏ သဘောထားအတိုင်း မဆွေးနွေးသောသူနှင့် တစ်ဦးတည်းပင် ဖြစ်သည်။ တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းများနှင့် ၄င်းတို့နှင် နီးစပ်သောအသိုင်းအဝိုင်းများအားလုံးက ထိုသူမည်သူကို သိရှိပြီးဖြစ်သည်။
နောက်ပိုင်းတွင် ပြန်လည်သိရှိရသည်ကား အဆိုပါကိုယ်စားလှယ်သည် တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့ အစည်းများအစုအဖွဲ့ UPDJC ဒုတိယဥက္ကဋ္ဌဟောင်း ဖြစ်သူထံသို့ ဖုန်းဆက်မေးမြန်းရာ ၄င်းက “ထည့်လည်းဘာမှ မဖြစ်ပါ” ဟုပြောဆိုသည့်အတွက်ကြောင့် ထိုသို့အစည်းအဝေးတွင် ပြောဆိုရခြင်းဖြစ်သည်ဟုဆိုသည်။ ပြဿနာ ကား လူတစ်ဦး၏ ပြောဆိုမှုသည် တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်း ၁၀ ဖွဲ့စလုံးအား ကိုယ်စားပြုပါသလား ဟူသည့် ပြဿနာဖြစ်သည်။ အဆိုပါ ပြောဆိုသူ၏ UPDJC တွင် ပါဝင်နေသော မိခင်အဖွဲ့အစည်းမှ ကိုယ်စားလှယ် ပင်လျှင် မသိရှိလိုက်သည့် အဖြစ်သည့် ဖြစ်သင့်ပါသလား ဟူသည့်မေးခွန်းဖြစ်သည်။ မည်သို့ပင်ဆိုစေ တရားဝင် အစည်းအဝေး အခင်းအကျင်းတွင် လက်ခံသည်ဟု ပြောဆိုပြီးပြီဖြစ်ရာ အစုအဖွဲ့အနေဖြင့်လည်း ညီညွတ်ရေးကို ရှေးရှု၍လား မပြောတတ်ပေ။ ၄င်းအတိုင်းလက်ခံလိုက်ရပေသည်။ အစုအဖွဲ့ခေတ္တနား၍ သီးခြားဆွေးနွေးစဉ်တွင် လည်း “ပြည်ထောင်စုသမ္မတ မြန်မာနိုင်ငံတော်” ဟူသည့်စကားရပ်ကို လက်မခံသည့်အတွက် အစည်းအဝေးပျက် လျှင် မည်သူက တာဝန်ခံမည်နည်း။ စကားရပ်ကိုလက်မခံသည့်သူက အဓိက တရားခံဖြစ်မည်ဟု အချင်းချင်း ချိန်းခြောက်သည့် တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်များအစုအဖွဲ့ကိုယ်စားလှယ်လည်း ရှိပေသည်။ တိုင်းရင်းသား လက်နက်ကိုင်အစုအဖွဲ့တွင် “သူ့လူကိုယ့်ဘက်သား” ရှိနေသည့်သဘောကိုတွေ့ရသည်။ အစိုးရအစုအဖွဲ့အတွင်းမှ ကိုယ်စားလှယ်အချို့မှာမူ ၄င်းတို့၏ ရည်ရွယ်ချက်အောင်မြင်သည့်အတွက် အောင်ပွဲခံနေသည်ကိုလည်း တွေ့မြင် ရပေသည်။ စာရေးသူအနေဖြင့် စဉ်းစားမိသည်မှာ တွေ့ဆုံဆွေနွေးရေးသည် မိမိအဆိုအောင်နိုင်ရေး အဓိကလား၊ ပြဿနာချုပ်ငြိမ်းရေးက အဓိကလားဟူသည့် တွေးခေါ်မှုပင်ပင်ဖြစ်သည်။ မည်သူမဆို မိမိသာ အသာစီးရလိုသည်မှာ လောကဓမ္မတာပင် မဟုတ်ပါလော။
အကျိုးဆက်အနေဖြင့် တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းများတွင် အဖွဲ့အစည်းတစ်ခုအတွင်းတွင် သော်လည်းကောင်း၊ အဖွဲ့အစည်းအချင်းချင်းအကြားတွင်သော်လည်းကောင်း ယုံကြည်မှုပျက်ယွင်းသွားခြင်းပင် ဖြစ်သည်။ ထို့အတွက်ကြောင့် ပြည်ထောင်စုငြိမ်းချမ်းရေးညီလာခံဆက်ဆက်ကျင်းပရန် မဆိုထားနှင့် UPDJC အစည်းအဝေးကိုပင်လျှင် ခေါ်ယူကျင်းပနိုင်ခြင်းမရှိတော့ပေ။ အစိုးရ၊ တပ်မတော်နှင့်လည်း ယုံကြည်မှု ပြန်လည် တည်ဆောက်ရမည့် အခြေအနေသို့ ရောက်ရှိသွားပေတော့သည်။
ငြိမ်းချမ်းရေးညီလာခံများ ကျင်းပခြင်းနှင့်ပတ်သက်၍ ခြုံငုံသုံးသပ်ရပါလျှင် ပြည်ထောင်စုကြံ့ခိုင်ရေးနှင့် ဖွံ့ဖြိုးရေးပါတီအစိုးရခေတ်တွင် ကျင်းပသော “ပထမအကြိမ်ပြည်ထောင်စုငြိမ်းချမ်းရေးညီလာခံ” သည် အစိုးရ သစ်သို့လက်လွှဲပေးရတော့မည် ဖြစ်သည့်အတွက် ၄င်းတို့အစိုးရက ငြိမ်းချမ်းရေးညီလာခံကို စတင်ကျင်းပနိုင်ခဲ့၊ နိုင်ငံရေးဆွေးနွေးပွဲကို စတင်အုတ်မြစ်ချနိုင်ခဲ့သည်ဟူသည့် အမည်ကောင်းကို ရလို၍ ကျင်းပခဲ့သည့်ဟုလည်း ကောင်း၊ အမျိုးသားဒီမိုကရေစီအဖွဲ့ချုပ်ဦးဆောင်သည့်အစိုးရတွင် စတင်ကျင်းပသော “ပြည်ထောင်စုငြိမ်းချမ်းရေး ညီလာခံ−၂၁ ရာစုပင်လုံ(ပထမအစည်အဝေး)” သည် အစိုးရသစ်မှ အားလုံးပါဝင်စေသော ငြိမ်းချမ်းရေး စာမျက်နာ သစ်ဖွင့်လှစ်သည့် ကြိုဆိုပွဲအဖြစ်လည်းကောင်း တွေ့မြင်ရမည်ဖြစ်သည်။ “ပြည်ထောင်စုငြိမ်းချမ်းရေး ညီလာခံ−၂၁ ရာစုပင်လုံ(ဒုတိယအစည်အဝေး)” တွင် အချက် (၃၇) ချက် ပါဝင်သော ပြည်ထောင်စုသဘောတူစာချုပ် အစိတ် အပိုင်း(၁)ကို ချုပ်ဆိုနိုင်ခဲ့သော်လည်း “ခွဲမထွက်ရ” နှင့် “တစ်ခုတည်းသော တပ်မတော်” ဟူသည့် အကြောင်းအရာ များကြောင့် ရသင့်သည့် အရေးကြီးသော သဘောတူညီချက်များ မရရှိခဲ့ပေ။ “ပြည်ထောင်စုငြိမ်းချမ်းရေး ညီလာခံ−၂၁ ရာစုပင်လုံ(တတိယအစည်အဝေး)” မှာမူ ဖြစ်ပေါ်တိုးတက်မှု ပိုမို ဆုတ်ယုတ်လာသည့်သဘောကို တွေ့ရှိရသည်။ ဖက်ဒရယ်ဆိုင်ရာ မူဝါဒများကို ဆွေးနွေးရန် ဝေးကွာသွားသည့်အပြင် နိုင်ငံရေးကဏ္ဍတွင် ဆွေးနွေး မည့်ကောင်းစဉ်များအား ပယ်ရင်းပယ်ရင်း ကျားမဆိုင်ရာတန်းတူညီမျှမှု ကိုသာ ဆွေးနွေးနိုင်ခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။ လုံခြုံရေးကဏ္ဍတွင် အကြောင်းအရာ အသေးစိတ်ကို ဆွေးနွေးဖို့ နေနေသာသာ ဆွေးနွေးမည့်ခေါင်းစဉ်ကိုပင်လျှင် သဘောတူနိုင်ခဲ့ခြင်းမရှိပေ။ ဆွေးနွေးဖက်များအကြား ယုံကြည်မှုပျောက်ဆုံးကာ တင်းမာမှုများသာ တိုးပွားလာ သည်မှာ အမှန်ပင်ဖြစ်တော့သည်။
သို့ဆိုလျှင် တစ်နိုင်ငံလုံးပစ်ခတ်တိုက်ခိုက်မှုရပ်စဲရေးသဘောတူစာချုပ်(NCA) အခန်း(၁) အခြေခံမူများ ပုဒ်မ ၁ ပုဒ်ခွဲ (ခ) ပါ “မြန်မာနိုင်ငံတွင် သမိုင်းရှည်ကြာဖြစ်ပွားခဲ့သော လက်နက်ကိုင်ပဋိပက္ခများ အဆုံးသတ်နိုင်ရန် ဆွေးနွေး ညှိနှိုင်းအဖြေရှာရေး၊ နိုင်ငံရေးပြဿနာကို စစ်ရေးဖြင့်ဖြေရှင်း ခြင်းမပြုဘဲ နိုင်ငံရေးနည်းဖြင့်ဖြေရှင်းမည့် နိုင်ငံရေးယဉ်ကျေးမှုသစ်တစ်ရပ် ထူထောင်ပြီး၊ လက်နက်ကိုင်ပဋိပက္ခအဆုံးသတ်နိုင်ရန် တစ်နိုင်ငံလုံးပစ်ခတ် တိုက်ခိုက်မှုရပ်စဲရေးကို ဦးစွာဆောင်ရွက်ရန်” ဟူသည့် အခြေခံမူအတိုင်း နိုင်ငံရေးနည်းဖြင့်ဖြေရှင်းသည့် နိုင်ငံရေး ယဉ်ကျေးမှုသစ်တစ်ရပ် ထူထောင်နိုင်မည်လား၊ ဆွေးနွေးညှိနှိုင်းအဖြေရှာရေးအောင်မြင်နိုင်မည်လား စောင့်ကြည့် ရပေမည်။ ပုဒ်ခွဲ (ဂ) တွင် “တိုင်းရင်းသားလူမျိုးပေါင်းစုံပူးပေါင်းပါဝင်သော ပြည်ထောင်စုတပ်မတော်ဆိုင်ရာကိစ္စရပ် များကို နိုင်ငံရေးတွေ့ဆုံဆွေးနွေးပွဲများတွင် ထည့်သွင်းဆွေးနွေးသွားရန်” ပါရှိလေရာ လုံခြုံရေးကဏ္ဍတွင် ဆွေးနွေးမည့်ခေါင်စဉ်ကိုပင်လျှင် မသတ်မှတ်နိုင်သော အနေအထားတွင် “တိုင်းရင်းသားလူမျိုးပေါင်းစုံပူးပေါင်း ပါဝင်သော ပြည်ထောင်စုတပ်မတော်ဆိုင်ရာကိစ္စ” ဟူသည်မှာ အိပ်မက်သဖွယ်ပင် ဖြစ်နေပေတော့သည်။
ထို့အပြင် ပုဒ်ခွဲ (ဈ) “ဤသဘောတူစာချုပ်တွင် ဖော်ပြပါရှိသည့် နှစ်ဘက်အပြန်အလှန်ထားရှိသော ကတိကဝတ်များကို စောင့်ထိန်းရန်နှင့် ငြိမ်းချမ်းရေးလုပ်ငန်းစဉ်များကို ပွင့်လင်း မြင်သာခြင်း၊ တာဝန်ယူခြင်း၊ တာဝန်ခံခြင်း စသည့် နည်းလမ်းများဖြင့် အကောင်အထည်ဖော်ရန်” နှင့် ပုဒ်ခွဲ (ည) “ဤသဘောတူစာချုပ်ကြောင့် ဖြစ်ထွန်းလာမည့် တိုးတက်မှုများကို တစ်ဖက်နှင့် တစ်ဖက် အခွင့်အရေး မယူဘဲ သဘောတူစာချုပ်ပါကိစ္စရပ်များကို ထိရောက်စွာ အကောင်အထည်ဖော်ဆောင်ရွက်သွားရန်” ပါ NCA ပြဋ္ဌာန်းချက်များအား မည်မျှလိုက်နာ အကောင် အထည်ဖော်နိုင်မည်ကို ဆက်လက်စောင့်ကြည့်ရတော့မည့် အနေအထားပင်ဖြစ်တော့သည်။
၄။ UPDJC ဥက္ကဋ္ဌ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်မှ UPDJC အစည်းအဝေးကို ကျောခိုင်းခြင်း
ပြည်ထောင်စုငြိမ်းချမ်းရေးဆွေးနွေးမှုပူးတွဲကော်မတီ (UPDJC) အား အစိုရအစုအဖွဲ့ဖြစ်သည့် အစိုးရ၊ လွှတ်တော်နှင့် တပ်မတော်မှ ကိုယ်စားလှယ် ၁၆ ဦး၊ NCA လက်မှတ်ရေးထိုးထားသော တိုင်းရင်းသားလက်နက် ကိုင်အဖွဲ့အစည်းများမှ ကိုယ်စားလှယ် ၁၆ ဦးနှင့် နိုင်ငံရေးပါတီများအစုအဖွဲ့မှ ကိုယ်စားလှယ် ၁၆ ဦးဖြင့် ဖွဲ့စည်း သည်။ ပထမအကြိမ်အစည်းအဝေးကို ၂၀၁၅ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာလ ၁၇ ရက်နေ့တွင် နေပြည်တော်ရှိ Horizon Lake View Hotel ၌ စတင်ကျင်းပခဲ့သည်။ အဆိုပါ ပထမအစည်းအဝေးတွင် နိုင်ငံရေးပါတီများ ၂၀၁၅ အထွေထွေ ရွေးကောက်ပွဲဆိုင်ရာ ကိစ္စရပ်များမပြီးပြတ်သေးသည့်အတွက် ပါဝင်တက်ရောက်နိုင်ခြင်း မရှိခဲ့ပေ။
ဒုတိယအကြိမ်မြောက်အစည်းအဝေးတွင် နိုင်ငံရေးပါတီများအစုအဖွဲ့ ပါဝင်နိုင်ခဲ့သည်။ ဒုတိယအကြိမ် မြောက်အစည်းအဝေးအား ၂၀၁၅ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာလ ၂၄ မှ ၂၅ ရက်နေ့အထိလည်ကောင်း၊ တတိယအကြိမ်မြောက် အစည်းအဝေးအား ဒီဇင်ဘာလ ၁၄၊ ၁၅ နှင့် ၁၇ ရက်နေ့တွင်လည်းကောင်း၊ စတုတ္ထအကြိမ်မြောက်အစည်းအဝေး အား ၂၀၁၆ ခုနှစ် ဇန်နဝါရီလ ၉ နှင့် ၁၀ ရက်နေ့တွင်လည်းကောင်း၊ ပဉ္စမအကြိမ်မြောက်အစည်းအဝေးအား ဖေဖော်ဝါရီလ ၂၀ ရက်နေ့တွင်လည်းကောင်း ကျင်းပခဲ့သည်။ အဆိုပါ အစည်းအဝေး (၅) ကြိမ်သည် ပြည်ထောင်စု ကြံ့ခိုင်ရေးနှင့် ဖွံ့ဖြိုးရေးပါတီအစိုးရလက်ထက်တွင် ဆောင်ရွက်ခဲ့သော အစည်းအဝေးများဖြစ်သည်။
အမျိုးသားဒီမိုကရေစီအဖွဲ့ချုပ်အစိုးရဖြစ်လာပြီးနောက် ၂၀၁၆ ခုနှစ် မေလ ၂၇ နှင့် ၂၈ ရက်နေ့တွင် ဆဋ္ဌမ အကြိမ်မြောက် UPDJC အစည်းအဝေးကို ကျင်းပခဲ့သည်။ အစည်းအဝေးသို့ တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့ အစည်းများမှ ကိုယ်စားလှယ်အပြောင်းအလဲ မရှိဘဲ တက်ရောက်သည်။ အစိုးရအစုအဖွဲ့တွင် ကိုယ်စားလှယ် ကြီးကြီးမားမားပြောင်းလဲမှုရှိသည်။ UPDJC ဥက္ကဋ္ဌအဖြစ် နိုင်ငံတော်၏အတိုင်ပင်ခံပုဂ္ဂိုလ် ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည် တာဝန်ယူသည်။ နိုင်ငံရေးပါတီအစုအဖွဲ့အတွက်မူ UPDJC မူလအဖွဲ့ဝင်များ တက်ရောက်သည်။ ထိုအစည်းအဝေး တွင် အစိုးရ၏မူဝါဒအဖြစ် ရွေးကောက်ပွဲတွင် အနိုင်မရရှိသည့် နိုင်ငံရေးပါတီများအား UPDJC တွင်သော်လည်း ကောင်း၊ ညီလာခံအခင်းအကျင်းတွင် သော်လည်းကောင်း ပါဝင်နိုင်မည်မဟုတ်ကြောင်း ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည် ကိုယ်တိုင်ဆွေးနွေးသည်။ နိုင်ငံရေးပါတီများအစုအဖွဲ့တွင် ၂၀၁၅ အထွေထွေရွေးကောက်ပွဲ၌ အနိုင်မရသော နိုင်ငံရေးပါတီများလည်းပါဝင်နေပေရာ အဆိုပါ နိုင်ငံရေးပါတီများနေရာတွင် အစားထိုးရန် မည်သည့်ပါတီအား ရွေးချယ်မည်ဆိုသည်မှာ နိုင်ငံရေးပါတီအချင်းချင်း ဆောင်ရွက်ရန်မသင့်သည့်အတွက် အစိုးရမှ တာဝန်ယူရန် နိုင်ငံရေးပါတီများက အဆိုပြုရာ အစိုးရက ထိုသို့ဆောင်ရွက်ရန် သဘောတူသည်။ ရွေးကောက်ပွဲအနိုင်မရရှိသော ပါတီများက မည်သို့ပင် ပြောဆိုဆွေးနွေးသော်လည်း ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်ကိုယ်တိုင်ကပင် လက်မခံသည့် အတွက် နောင်ကျင်းပမည့်အစည်းအဝေးများတွင် ရွေးကောက်ပွဲအနိုင်ရပါတီများသာ ပါဝင်ခွင့်ရမည်ဟူသော ဆုံးဖြတ်ချက်ကို ချမှတ်ခဲ့ရသည်။ သို့ပါ၍ ၂၀၁၆ ခုနှစ် ဇွန်လ ၂၈ ရက်နေ့တွင် နိုင်ငံတော်သမ္မတရုံးက အမိန့် ကြော်ငြာစာအမှတ် ၄၈/၂၀၁၆ “ပြည်ထောင်စုငြိမ်းချမ်းရေးဆွေးနွေးမှုပူးတွဲကော်မတီဖွဲ့စည်းခြင်း” အား “စာအမှတ်၊ ၁၁၂ (၁)/၈/သမ္မတရုံး” ဖြင့် နိုင်ငံတော်၏အတိုင်ပင်ခံပုဂ္ဂိုလ် ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည် ဥက္ကဋ္ဌအဖြစ် ဦးဆောင်သည့် ပြည်ထောင်စုငြိမ်းချမ်းရေး ဆွေးနွေးမှုပူးတွဲကော်မတီ(Union Peace Dialogue Joint Committee-UPDJC) ကို ပြန်လည် ဖွဲ့စည်းကြောင်း ထုတ်ပြန်ခဲ့သည်။
သတ္တမအကြိမ်အစည်းအဝေးအား ၂၀၁၆ ခုနှစ် သြဂုတ်လ ၁၅ နှင့် ၁၆ ရက်နေ့တွင်လည်းကောင်း၊ အဋ္ဌမ အကြိမ်မြောက်အစည်းအဝေးအား အောက်တိုဘာလ ၂၈ နှင့် ၂၉ ရက်နေ့တွင်လည်းကောင်း၊ နဝမအကြိမ်မြောက် အစည်းအဝေးအား ၂၀၁၇ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီလ ၆ ရက်နေ့တွင်လည်းကောင်း၊ (၁၀) ကြိမ်မြောက်အစည်းအဝေးအား ၂၀၁၇ ခုနှစ်၊ မေလ ၁၂ ရက်နေ့တွင် လည်းကောင်း၊ (၁၁) ကြိမ်မြောက်အစည်းအဝေးအား မေလ ၂၈ ရက်နေ့တွင် လည်ကောင်း၊ (၁၂) ကြိမ်မြောက်အစည်းအဝေးအား အောက်တိုဘာလ ၃၀ နှင့် ၃၁ ရက်နေ့တွင်လည်းကောင်း၊ (၁၃) ကြိမ်မြောက်အစည်းအဝေးအား နိုဝင်ဘာလ ၂၄ ရက်နေ့တွင်လည်းကောင်း၊ (၁၄) ကြိမ်မြောက်အစည်းအဝေးအား ၂၀၁၈ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီလ ၁၇ ရက်နေ့တွင်လည်းကောင်း၊ (၁၅) ကြိမ်မြောက်အစည်းအဝေးအား ဇွန်လ ၂၉ ရက်နေ့ တွင်လည်းကောင်း၊ (၁၆) ကြိမ်မြောက်အစည်းအဝေးအား ဇွန်လ ၉ ရက်နေ့တွင်လည်းကောင်း၊ (၁၇) ကြိမ်မြောက် အစည်းအဝေးအား ဇူလိုင်လ ၁၅ ရက်နေ့တွင်လည်းကောင်း ကျင်းပပြုလုပ်ခဲ့သည်။
(၁၃) ကြိမ်မြောက်အစည်းအဝေးမှ စတင်၍ နောက်ဆုံးကျင်းပခဲ့သော (၁၇) ကြိမ်မြောက် အစည်းအဝေး အထိ အစည်းအဝေး (၅) ကြိမ်တိုင်တိုင် UPDJC ၏ ဥက္ကဋ္ဌ တာဝန်ယူထားသူ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည် တက်ရောက် ခြင်းမရှိခဲ့ပေ။ မည်သည့်အကြောင်းအချက်ကြောင့် မတက်ရောက်ပါသနည်း။ ပြည်တွင်းငြိမ်းချမ်းရေးလုပ်ငန်းထက် အရေးကြီးသည့်မည်သည့် လုပ်ငန်းများ ရှိသည့်အတွက် တက်ရောက်နိုင်ခြင်း မရှိပါသနည်း။ ငြိမ်းချမ်းရေးလုပ်ငန်း စဉ်အား အားလျော့စိတ်ပျက်မှု ဖြစ်သွား၍လော။ မည်သို့ဆိုစေ “မပြီးသေးသည့် ပန်းချီကား ခပ်ဝါးဝါးတစ်ချပ်ပင်” ဆိုသကဲ့သို့ မဖြစ်ရန် တာဝန်ရှိသူ၊ တာဝန်ယူထးသူက ဆောင်ရွက်ရမည် မဟုတ်ပါလား။ ခေါင်းတွဲကမှ မရွေ့လျှင် အဘယ်မျှလျှင် နောက်တွဲများ သွားနိုင်ပါအံ့နည်း။ စဉ်းစားသုံးသပ်ကြပါလေကုန်။
ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည် ဥက္ကဋ္ဌအဖြစ်ဆောင်ရွက်နေသည့်အချိန်တွင် ကျင်းပသော UPDJC အစည်းအဝေး အခင်းအကျင်းများအား သုံးသပ်ကြည့်ရပါလျှင် အစပိုင်း၍ တပ်မတော်ကိုယ်စားလှယ်များသည် အစိုးရဖက် အဓိကအားဖြင့် ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည် တင်ပြသော အချို့အကြောင်းအရာများကို သဘောမတူပါသော်လည်း အတိုက်အခံမလုပ်ဘဲ တပ်မတော်၏ဆွေးနွေးအဆိုပြုချက်များကို မှတ်တမ်းတွင်သာ ထည့်သွင်းခိုင်းကာ အများစု သဘောတူဆုံးဖြတ်သည့်အတိုင်း လက်ခံခဲ့သည်။ အစိုးရအောက်တွင် ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်သည့်သဘောကို ပြသ ခြင်းဟု ယူဆရပေသည်။ အစည်းအဝေး (၃) ကြိမ်ခန့် ပြီးသောအခါတွင် အစိုးရနှင့် သူတင်ကိုယ်တင် ဆွေးနွေးလာ သည့်သဘောကိုတွေ့ရသည်။ ဆွေးနွေးချက်အား မှတ်တမ်းတွင် ထည့်သွင်းထားရုံနှင့်မရတော့ပေ။ တပ်မတော်၏ သဘောထားအတိုင်း ရပ်တည်ဆွေးနွေးလာသည်ကို တွေ့ရှိရသည်။ နောင်အစည်းအဝေးများတွင် တပ်မတော် ကိုယ်စားလှယ်များနှင့် တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းမှ ကိုယ်စားလှယ်များ ဆွေးနွေးငြင်းခုံနေကြသည် ကို ကြားဝင်ဖြေရှင်းနိုင်ခြင်းမရှိဘဲ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်ကိုယ်တိုင် ငုတ်တုတ်ထိုင်နားထောင်နေရသည့် အခါများ လည်းရှိပေသည်။ နောင်ပိုင်းအစည်းအဝေးများတွင် ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်၏ ဆွေးနွေးချက်များကိုပင်လျှင် အလိုက်သင့်ခေါင်းငုံလက်ခံခြင်း မရှိတော့သည့်အနေထားကို တွေ့မြင်ရပေသည်။ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်၏ UPDJC အစည်းအဝေးအတွင်း သြဇာ ကျဆင်းသွားသည့် သဘောပင်ဖြစ်သည်။ တပ်မတော်ကိုယ်စားလှယ်သည် လည်းကောင်း၊ တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းများမှ ကိုယ်စားလှယ်များသည်လည်းကောင်း ကိစ္စတစ်ခု အားအစည်းအဝေးတွင် ဆုံးဖြတ်နိုင်ခြင်းမရှိတော့ဘဲ အထက်ကို တင်ပြမည်၊ မိခင်အဖွဲ့အစည်းကို တင်ပြမည် စသည့်ဖြင့်သာ ဆွေးနွေးသဖြင့် ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည် ကိုယ်တိုင်ပင်လျှင် နောင်တွင် ဆုံးဖြတ်ချက်ပေးနိုင်သည့် ကိုယ်စားလှယ်များသာ အစည်းအဝေးတက်ရောက်ကြရန် ပြောဆိုသည်အထိ ဖြစ်ခဲ့ပေသည်။ ဤသည်ကို စိတ်ပျက်သွားသည်လား၊ သို့တည်းမဟုတ် စိတ်ထက်သန်မှုအားလျော့သွားသည်လား၊ ၂၀၀၈ ခုနှစ် ဖွဲ့စည်းပုံ ပြင်ဆင်ရေးအား ငြိမ်းချမ်းရေးလုပ်ငန်းစဉ်မှတဆင့် ဆောင်ရွက်ရန် နည်းလမ်းကို မယုံကြည်တော့၍လား အတတ် မပြောတတ်ပေ။ ၄င်းနောက် ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်သည် UPDJC အစည်းအဝေးကို အခြားသော အရေးကိစ္စ များအကြောင်းပြ၍ နောက်ဆုံးကျင်းပသော အစည်းအဝေး (၅) ကြိမ်တိုင်တိုင် တက်ရောက်ခဲ့ခြင်းမရှိပေ။ မည်သို့ပင် ဆိုစေ ပြည်တွင်းငြိမ်းချမ်းရေးအတွက် နည်းလမ်းမျိုးစုံဖြင့် ကြိုးစားရမည်မဟုတ်ပါလား။ သဘောကျသည်ဖြစ်စေ၊ သဘောမကျသည်ဖြစ်စေ စေ့စပ်ညှိနှိုင်းရေးကို ဆောင်ရွက်ရမည်မဟုတ်ပါလား။ ငြိမ်းချမ်းရေးဖြစ်စဉ်သည် ကယ်သူဝေး၍ “ရေ၏သယ်ဆောင်ရာနောက်သို့ မျောပါသွားမည့် ဗေဒါပင်” ကဲ့သို့ ဘယ်ကမ်းဘယ်သောင် ဆိုက်ကပ်မည်မှန်းမသိသည့် အဖြစ်မျိုးတော့ မရောက်သင့်ပေ။ “တာဝန်သိသောသူသည် တာဝန်ရှိသည်” ဟု ဆိုကြ သည်မဟုတ်ပါလော။ မိမိနိုင်သည့် ဝန်တာကို ကိုယ်စီ ထမ်းဆောင်ရန်သာ လိုအပ်ပေသည်။ မည်သည့်နိုင်ငံသားက “ကြီးဒေါ် နွားကျောင်းသည့် အလုပ်” ကို ခုံမင်စွာ လုပ်ဆောင်နိုင်ပါမည်နည်း။
နောက်ပိုင်း အမျိုးသားဒီမိုကရေစီအဖွဲ့ချုပ်အစိုးရအနေဖြင့် ငြိမ်းချမ်းရေးလုပ်ငန်းစဉ်အစား အခြားဘက် သို့ အာရုံစိုက်မှု ပိုအလေးပေးသွားသည်ကို ပိုမိုမြင်သာစေသည့် အချက်မှာ ပြည်ထောင်စုလွှတ်တော်တွင် ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေအား ပြင်ဆင်ရန်အတွက် အဖွဲ့ဝင် ၄၅ ဦးပါဝင်သော ပြင်ဆင်ရေးကော်မတီအား ဖွဲ့စည်း လိုက်သည့်လုပ်ဆောင်ချက်ကြောင့်ပင်ဖြစ်သည်။ ဦးဆောင်မှုအားနည်းချက်ကြောင့် ငြိမ်းချမ်းရေးလုပ်ငန်းစဉ်မှ တဆင့် ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေပြင်ဆင်ရန် မမျှော်လင့်နိုင်တော့သည့်အခြေအနေတွင် ၂၀၁၅ ခုနှစ် ရွေးကောက်ပွဲကတိအား အကောင်အထည်ဖော်ရန် ကြိုးစားပါသည်ဟူသော လုပ်ဆောင်ချက်ကို ပြသနိုင်ရန် အတွက် ဖွဲ့စည်းပုံပြင်ဆင်ရေးအား ကစားကွက်အသာစီးရနိုင်သည့် လွှတ်တော်အခင်းအကျင်းသို့ ရွေ့ပြောင်းလိုက် သည်ဟုသာ သုံးသပ်ရပေတော့မည်။ သိုပါသော်လည်း လွှတ်တော်တွင်းကစားကွက်တွင်လည်း ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံ အောက်၌ တပ်မတော်သဘောမတူပါက အောင်မြင်နိုင်ဖွယ်မရှိသည်ကို သိရှိပါသော်လည်း အပ်ကွက်ဖြစ်မည်ကို သိရှိပါသော်လည်း ပရိတ်သက်အကြိုက် အကွက်ခင်းကာ တင်ဆက်ကပြရလေတော့သည်။
မှတ်ချက်။ ၂၀၀၈ ခုနှစ် ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေပြင်ဆင်ရေးနှင့် ပတ်သက်၍ ကျနော် ရေးသားသော “၂၀၀၈ ခုနှစ် ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ ပြင်ဆင်ရေး အဆိုပြုချက်များအား ဒီမိုကရေစီနှင့်ဖက်ဒရယ် ချောင်းကြည့် ပေါက်မှ ရှုမြင်ခြင်း” သုံးသပ်ချက်ဆောင်းပါးတွင် အသေးစိတ် ဖတ်ရှုနိုင်ပါသည်။
၅။ ပြည်ထောင်စုသဘောတူစာချုပ်ပါ သဘောတူညီချက်မျာအား ဇကာတင်သုံးသပ်ခြင်း
ပြည်ထောင်စုငြိမ်းချမ်ရေးညီလာခံ−၂၁ ရာစုပင်လုံ (ဒုတိယအစည်းအဝေး)တွင် အချက် ၃၇ ချက်ပါသည့် ပြည်ထောင်စုသဘောတူစာချုပ်−အစိတ်အပိုင်း(၁)ကိုလည်းကောင်း၊ ပြည်ထောင်စုငြိမ်းချမ်ရေးညီလာခံ−၂၁ ရာစု ပင်လုံ(ဒုတိယအစည်းအဝေး)တွင် အချက် ၁၄ ချက်ပါသည့် ပြည်ထောင်စုသဘောတူညီချက်−အစိတ်အပိုင်း(၂)ကို လည်းကောင်း ချုပ်ဆိုနိုင်ခဲ့ရာ အဆိုပါ ပြည်ထောင်စုသဘောတူစာချုပ်ပါ အချက် ၅၁ ချက်သည် တစ်နိုင်ငံလုံး ပစ်ခတ်တိုက်ခိုက်မှုရပ်စဲရေးသဘောတူစာချုပ်(NCA) ၏ ရည်မှန်းချက်၊ သဘောတူညီချက်ဖြစ်သည့် NCA ပုဒ်မ ၂၂ (ဃ) ပါ “ပြည်ထောင်စုညီလာခံမှ ထွက်ပေါ်လာသော ဆုံးဖြတ်ချက်များ အပေါ်အခြေခံ၍ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ အပါအဝင် ဥပဒေများကို လိုအပ်သလို ပြင်ဆင်ခြင်း၊ ဖြည့်စွက်ခြင်းနှင့် ပယ်ဖျက်ခြင်းများကို လုပ်ထုံးလုပ်နည်းနှင့် အညီ ပြုလုပ်ရန် သဘော တူညီသည်” အတိုင်း ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေအား ပြင်ဆင်နိုင်ရန် မည်ရွေ့မည်မျှ ခိုင်မာ အားကောင်းသည်ကို အသေးစိတ် သေချာစွာ ဆန်းစစ်လေ့လာ ကြပါစို့။
မှတ်ချက်။ ပြည်ထောင်စုသဘောတူစာချုပ် ဆန်းစစ်လေ့လာချက်ဇယားကို ပူးတွဲတွင် ကြည့်ရှုနိုင်သည်။
ပြည်ထောင်စုသဘောတူစာချုပ် သဘောတူညီချက်အမှတ်(၁) “နိုင်ငံတော်၏အချုပ်အခြာအာဏာသည် နိုင်ငံသားများထံမှ ဆင်းသက်ပြီး ပြည်ထောင်စု တစ်ဝန်းလုံး ၌ တည်သည်” နှင့် ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ ပုဒ်မ ၄ ပြဋ္ဌာန်းချက် “နိုင်ငံတော်၏ အချုပ်အခြာအာဏာသည် နိုင်ငံသားများထံမှ ဆင်းသက်ပြီး နိုင်ငံတော်တစ်ဝန်းလုံး၌ တည်သည်” တို့အား နှိုင်းယှဉ်ကြည့်လျှင် စာသားတစ်လုံးတစ်ပါဒမျှ ပြောင်းလဲမှုမရှိသည်ကို တွေ့ရှိရသည်။ ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံပါပြဋ္ဌာန်းချက်အတိုင်းဖြစ်သည်ကို တွေ့ရသည်။
သဘောတူညီချက်အမှတ်(၂) “နိုင်ငံတော်အချုပ်အခြာအာဏာ၏မဏ္ဍိုင် (၃) ရပ် ဖြစ်သည့် ဥပဒေပြုရေး အာဏာ၊ အုပ်ချုပ်ရေးအာဏာ၊ တရားစီရင်ရေးအာဏာတို့ကို ပိုင်းခြားကျင့်သုံးခြင်းနှင့် အချင်းချင်း အပြန်အလှန် ထိန်းကျောင်းခြင်းတို့ ပြုရမည်” နှင့် ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ ပုဒ်မ ၁၁(က) ပြဋ္ဌာန်းချက် “နိုင်ငံတော်အချုပ်အခြာ အာဏာ၏ ခက်မသုံးဖြာ ဖြစ်သည့် ဥပဒေပြုရေးအာဏာ၊ အုပ်ချုပ်ရေးအာဏာနှင့် တရားစီရင်ရေးအာဏာ တို့ကို တတ်နိုင်သမျှပိုင်းခြား သုံးစွဲခြင်းနှင့် အချင်းချင်းအပြန်အလှန် ထိန်းကျောင်းခြင်းတို့ပြုသည်” တို့အားနှိုင်းယှဉ်ကြည့် ပါက “မဏ္ဍိုင်(၃)ရပ်”နှင့် “ခက်မသုံးဖြာ” ဟူသော စကားရပ် ကွဲလွဲချက်နှင့် ၂၀၀၈ တွင် ပါဝင်သည့် “တတ်နိုင်သမျှ” ဟူသောစကားရပ်မပါရှိတော့သည်ကိုသာ တွေ့ရှိရပြီး အနှစ်သာရအားဖြင့် ထူးထူးခြားခြား ပြောင်းလဲသွားခြင်း မရှိပေ။
သဘောတူညီချက်အမှတ်(၃) “တိုင်းရင်းသားလူမျိုးတိုင်းသည် နိုင်ငံရေးအရ ဖြစ်စေ၊ လူမျိုးရေးအရ ဖြစ်စေ၊ တန်းတူရည်တူ အခွင့်အရေး ရှိရမည့်အပြင် ဘာသာစကား၊ စာပေ၊ ရိုးရာယဉ်ကျေးမှုနှင့် ဓလေ့ထုံးတမ်းများကို ထိန်းသိမ်း ကာကွယ် မြှင့်တင်ခွင့် ရှိရမည်” နှင့် ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ ပုဒ်မ ၃၅၄ “နိုင်ငံသားတိုင်းသည် နိုင်ငံတော်လုံခြုံရေး၊ တရားဥပဒေစိုးမိုးရေး၊ ရပ်ရွာအေးချမ်း သာယာရေးသို့မဟုတ် ပြည်သူတို့၏ကိုယ်ကျင့် တရားအကျိုးငှာ ပြဋ္ဌာန်းထားသည့် ဥပဒေများနှင့်မဆန့်ကျင်လျှင် အောက်ပါအခွင့်အရေးများကို လွတ်လပ်စွာသုံးစွဲ ဆောင်ရွက်ခွင့် ရှိသည်” ပုဒ်ခွဲ(ဃ) “တိုင်းရင်းသားလူမျိုး တစ်မျိုးနှင့်တစ်မျိုး သို့မဟုတ် တိုင်းရင်းသားလူမျိုး အချင်းချင်းကို လည်းကောင်း၊ အခြားဘာသာသာသနာကို လည်းကောင်း ထိခိုက်နစ်နာမှု မရှိစေဘဲ မိမိချစ်ခင် မြတ်နိုးသည့် စကား၊ စာပေ၊ ယဉ်ကျေး မှု၊ ကိုးကွယ်သည့်ဘာသာသာသနာနှင့် ဓလေ့ထုံးတမ်းများကို လွတ်လပ်စွာ ဆောင်ရွက်ပိုင်ခွင့်” ဟူသည့် ပြဋ္ဌာန်းချက်နှင့် နှိုင်းယှဉ်သုံးသပ်ပါက “နိုင်ငံသားတိုင်းသည် နိုင်ငံတော်လုံခြုံရေး၊ တရားဥပဒေစိုးမိုးရေး၊ ရပ်ရွာအေးချမ်း သာယာရေးသို့မဟုတ် ပြည်သူတို့၏ကိုယ်ကျင့် တရားအကျိုးငှာ ပြဋ္ဌာန်းထားသည့် ဥပဒေများ နှင့်မဆန့်ကျင်လျှင်” ဟူသည့် စကားရပ် မပါရှိတော့သည့်အပြင် “တိုင်းရင်းသား လူမျိုးတိုင်း သည် နိုင်ငံရေးအရဖြစ်စေ၊ လူမျိုးရေးအရ ဖြစ်စေ၊ တန်းတူရည်တူ အခွင့်အရေး ရှိရမည့်အပြင်” ဟူသော စကားရပ်ပိုလာသည်ကို တွေ့ရှိရသည်။ ဤသဘောတူညီချက်သည် ထိန်းချုပ်မှုပါသော ၂၀၀၈ ပါ ပြဋ္ဌာန်းချက်မှ တန်းတူရေးကို ဦးစားပေးသည့် သဘောတူညီချက်အဖြင့် ဆွေးနွေးမှုရလဒ် တိုးတက်မှုရရှိသည့် သဘောကို တွေ့မြင်ရသည်။
သဘောတူညီချက်အမှတ်(၄) “နိုင်ငံတော်ကို ဒီမိုကရေစီနှင့် ဖက်ဒရယ်စနစ်ကို အခြေခံသော ပြည်ထောင်စု အဖြစ် ဖွဲ့စည်းရမည်” နှင့် ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ ပုဒ်မ ၈ “နိုင်ငံတော်ကို ပြည်ထောင်စုစနစ်ဖြင့် ဖွဲ့စည်းတည်ဆောက်သည်” ပြဋ္ဌာန်းချက်နှင့် ကွဲလွဲချက်မှာ “ဒီမိုကရေစီနှင့် ဖက်ဒရယ်စနစ်ကို အခြေခံသော” ဟူသော စကားရပ် ပိုလာခြင်းဖြစ်သည်။ ကောင်မွန်သည့်အချက်ဟု ပြောရမည်ဖြစ်သော်လည်း ပြည့်ပြည့်ဝဝ စိတ်ချရသော သဘောတူညီချက်မဟုတ်ပေ။ အခြေခံသည်ဆိုရာ၌ ရာခိုင်နှုန်း မည်မျှ အခြေခံမည်နည်း။ ၅ ရာခိုင်နှုန်း အခြေခံမည်လား၊ ၉၀ ရာခိုင်နှုန်း အခြေခံမည်လား ဟူသည့် မရေရာသော အခြေအနေပင်ဖြစ်သည်။
သဘောတူညီချက်အမှတ်(၅) “ဒီမိုကရေစီနှင့် ဖက်ဒရယ်စနစ်ကို အခြေခံသော ပြည်ထောင်စုကို တိုင်းဒေသ ကြီး/ ပြည်နယ်များ ဖြင့် ဖွဲ့စည်းရမည်။ မှတ်ချက်။ တိုင်းဒေသကြီး/ပြည်နယ်များသည် အခွင့်အာဏာတန်းတူ ရှိရမည်။ အမည်နာမ သတ်မှတ်ချက်နှင့် ပတ်သက်၍ နောင်တွင် ဆက်လက် ဆွေးနွေးမည်” နှင့် ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေ ပုဒ်မ ၉(က) “ရှိရင်းစွဲ တိုင်း (၇) တိုင်းကို တိုင်းဒေသကြီး (၇) ခု အဖြစ် လည်းကောင်း၊ ရှိရင်းစွဲပြည်နယ် (၇) ပြည်နယ်ကို ပြည်နယ် (၇) ပြည်နယ် အဖြစ် လည်းကောင်း ပိုင်းခြားသတ်မှတ်သည်။ ထိုတိုင်း ဒေသကြီး (၇) ခုနှင့် ပြည်နယ် (၇) ပြည်နယ် တို့သည်အဆင့်အတန်းတူညီကြသည်” တို့အား နှိုင်းယှဉ်သုံးသပ်ပါက ကွဲလွဲမှု ရအောင် ဆွေးနွေးနိုင်ခြင်း မရှိသေးသည်ကို တွေ့ရသည်။ မှတ်ချက်တွင် ပါဝင်သော “အမည်နာမ သတ်မှတ်ချက်နှင့် ပတ်သက်၍ နောင်တွင် ဆက်လက် ဆွေးနွေးမည်” ဆိုသည်မှာ နောင်တွင် ယခုသုံးစွဲနေသကဲ့သို့ တိုင်းဒေသကြီးနှင့် ပြည်နယ်ဟူ၍ အမည်နာမ နှစ်မျိုး မသုံးစွဲတော့ဘဲ တိုင်းဒေသကြီးဖြစ်စေ၊ ပြည်နယ်ဖြစ်စေ စကားရပ်တစ်မျိုးတ ည်းကိုသာ သုံးစွဲမည် ဆိုသည့် သဘောတူညီချက်ဖြစ်သည်။ ဆွေးနွေးစဉ်ကာလတွင် “ပြည်နယ်များ၏ အရေအတွက် ကိုနောင်တွင် ဆက်လက်ဆွေးနွေးမည်” ဟု မှတ်ချက်တွင် ထည့်သွင်းရန် အကြိတ်အနယ်ဆွေးနွေးခဲ့သော်လည်း ထိုဆွေးနွေးချက် သဘောတူညီချက်တွင် ထည့်သွင်းနိုင်ခဲ့ခြင်း မရှိပေ။
သဘောတူညီချက်အမှတ်(၆) “ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရတိုင်းနှင့် ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသများကို တိုင်းရင်း သားလူမျိုးများ၏ အမည်ဖြင့် ဖွဲ့စည်းရမည်” ဆိုသည့် အချက်မှာမူ ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံတွင် ပြဋ္ဌာန်းထားခြင်းမရှိပေ။
သဘောတူညီချက်အမှတ်(၇) “နိုင်ငံတော်အချုပ်အခြာအာဏာ၏ ခက်မ (၃) ဖြာ ဖြစ်သည့် ဥပဒေပြုရေး၊ အုပ်ချုပ်ရေးနှင့် တရားစီရင်ရေးအာဏာ (၃) ရပ်ကို ပြည်ထောင်စု၊ တိုင်းဒေသကြီး/ပြည်နယ်များနှင့် ကိုယ်ပိုင် အုပ်ချုပ်ခွင့်ရတိုင်း/ဒေသများသို့ ခွဲဝေအပ်နှင်းမည်။ ပြည်ထောင်စု၊ တိုင်းဒေသကြီး/ပြည်နယ်များ၊ ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ် ခွင့်ရတိုင်း/ဒေသများအကြား ဥပဒေပြုရေးဆိုင်ရာအာဏာများနှင့် ပူးတွဲအာဏာများကို နိုင်ငံတော်ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံ ဥပဒေက ခွဲဝေအပ်နှင်း ပေးရမည်” နှင့် ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ ပုဒ်မ ၁၂(က) “နိုင်ငံတော်၏ ဥပဒေပြုရေး အာဏာကို ပြည်ထောင်စုလွှတ်တော်၊ တိုင်းဒေသကြီးလွှတ်တော်နှင့် ပြည်နယ်လွှတ်တော်များအား ခွဲဝေအပ်နှင်း သည်။ ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရစီရင်စုများအား ဤဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ ကသတ်မှတ်သော ဥပဒေပြုရေးအာဏာကို ခွဲဝေအပ်နှင်းသည်”၊ ပုဒ်မ ၁၇(က) “နိုင်ငံတော်အုပ်ချုပ်ရေးအာဏာကို ပြည်ထောင်စု၊ တိုင်းဒေသကြီးနှင့် ပြည်နယ် များအား ခွဲဝေအပ်နှင်းသည်။ ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရစီရင်စုများအား ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ရေးအာဏာကို ဤဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေ အရ သတ်မှတ်ပေးသည့်အတိုင်း ခွဲဝေအပ်နှင်းသည်”၊ ပုဒ်မ ၁၈(က) “နိုင်ငံတော်၏ တရားစီရင်ရေး အာဏာကို ပြည်ထောင်စုတရားလွှတ်တော်ချုပ်၊ တိုင်းဒေသကြီးတရားလွှတ်တော်များ၊ ပြည်နယ်တရားလွှတ်တော် များနှင့် ကိုယ်ပိုအုပ်ချုပ်ခွင့်ရစီရင်စုတရားရုံးများ အပါအဝင် အဆင့်ဆင့်သောတရားရုံးများအား ခွဲဝေအပ်နှင်းသည်” ဟူသည့် ပြဋ္ဌာန်းချက်များနှင့် နှိုင်းယှဉ်ပါက ကွဲလွဲချက်ကြီးကြီးမားမား မတွေ့ရပေ။ “ပြည်ထောင်စု၊ တိုင်းဒေသကြီး /ပြည်နယ်များ၊ ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ် ခွင့်ရတိုင်း/ဒေသများအကြား ဥပဒေပြုရေးဆိုင်ရာအာဏာများနှင့် ပူးတွဲအာဏာ များကို နိုင်ငံတော်ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံ ဥပဒေက ခွဲဝေအပ်နှင်း ပေးရမည်” ဆိုရာ၌ ပြည်ထော်စု၊ ပြည်နယ်နှင့် ကိုယ်ပိုင် အုပ်ချုပ်ခွင့်ရအဆင့် ဥပဒေပြုရေးဆိုင်ရာ သီးခြားအာဏာများနှင့် ပူးတွဲအာဏာဟူသည်မှာ ထပ်တူပြုအာဏာ (Concurrent Power) ကို ဆိုလိုပေသည်။ “ထပ်တူပြုအာဏာ” နှင့် ပတ်သက်၍ ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံတွင် ပြဋ္ဌာန်းထား ခြင်းမရှိလေရာ ထူးခြားသည့် သဘောတူညီမှု ဖြစ်ပေသည်။ ဒေသန္တရအဆင့်အထိ ဥပဒေပြုရေးအာဏာအား မည်သို့ ဖော်ဆောင်မည်ကို လေ့လာထားသင့်ပေသည်။ ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ ဇယား (၃)တွင် ပါသကဲ့သို့ ဟန်ပြ အာဏာမဖြစ်ရန် သတိပြုရပေမည်။
သဘောတူညီချက်အမှတ်(၈) “တိုင်းဒေသကြီး/ပြည်နယ်များကိုဥပဒေပြုရေးအာဏာ၊ အုပ်ချုပ်ရေး အာဏာ နှင့် တရားစီရင်ရေး အာဏာ တည်း ဟူသောအာဏာ (၃) ရပ် စလုံးကို အပ်နှင်းစေရမည်။ ဥပဒေပြုရေးအာဏာကို ကျင့်သုံးနိုင်ရေးအတွက် တိုင်းဒေသကြီး/ ပြည်နယ် လွှတ်တော်၊ အုပ်ချုပ်ရေးအာဏာကို ကျင့်သုံးနိုင်ရေးအတွက် တိုင်းဒေသကြီး/ ပြည်နယ် အစိုးရနှင့် တရားစီရင်ရေးအာဏာကို ပြည်ထောင်စုဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေက အပ်နှင်း ထားသည့် လုပ်ပိုင်ခွင့်များနှင့်အညီ လွတ်လပ်စွာကျင့်သုံးနိုင်ရေးအတွက် တိုင်းဒေသကြီး/ပြည်နယ်တရား လွှတ်တော်ချုပ်တို့ကို ထူထောင်ခွင့်ရှိစေရမည်” ဟူသည့် သဘောတူညီချက်သည် အထက်တွင် ဖော်ပြပြီး ဖြစ်သည့် ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ ပုဒ်မ ၁၂(က)၊ ပုဒ်မ ၁၇(က)နှင့် ပုဒ်မ ၁၈(က) တို့နှင့် အနှစ်သာရအားဖြင့် ကွဲလွဲမှု မရှိပေ။
သဘောတူညီချက်အမှတ်(၉) “ပြည်ထောင်စုအစိုးရ၊ တိုင်းဒေသကြီး/ပြည်နယ် အစိုးရများသည် ကောက်ခံရရှိ ထားသော အခွန်ငွေများ၊ ဖွံ့ဖြိုးရေးစီမံကိန်းများနှင့် အရင်းအမြစ်များကို ဥပဒေနှင့်အညီ မျှဝေခံစားခွင့် ရှိစေရမည်” မှာမူ အပေါင်းသကေတဆန်သော သဘောတူညီချက်ဟု ဆိုရမည်ဖြစ်သည်။ ဘဏ္ဍာရေးဆိုင်ရာ ဖက်ဒရယ်စနစ် (Fiscal Federalism) ၏ သဘောတရားများ မိတ်ဆက်ဟုပင် ဆိုရမည်ဖြစ်သည်။ ယခုထက်ပိုမိုတိကျသော သဘောတူညီချက်များ ရရှိရန် လိုအပ်နေပေသေးသည်။
သဘောတူညီချက်အမှတ်(၁၀) “ပြည်ထောင်စုနှင့်တိုင်းဒေသကြီး/ပြည်နယ်အကြားတွင် သော်လည်း ကောင်း၊ တိုင်းဒေသကြီး/ ပြည်နယ် အချင်းချင်းအကြားတွင်သော် လည်း ကောင်း၊ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေဆိုင်ရာ အငြင်း ပွားမှုများကို ဖြေရှင်းရန်အတွက် သီးခြားလွတ်လပ်သော နိုင်ငံတော်ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေဆိုင်ရာခုံရုံးကို တည်ထောင်ထားရှိ ရမည်” နှင့် ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ ပုဒ်မ ၄၆ “ဤဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေပါ ပြဋ္ဌာန်း ချက်များကို အနက်အဓိပ္ပာယ် ဖွင့်ဆိုခြင်း၊ ပြည်ထောင်စုလွှတ်တော်၊ တိုင်းဒေသကြီးလွှတ်တော်များနှင့် ပြည်နယ် လွှတ်တော်များက ပြဋ္ဌာန်းသည့် ဥပဒေများသည်လည်းကောင်း၊ ပြည်ထောင်စု၊ တိုင်းဒေသကြီးများ၊ ပြည်နယ်များနှင့် ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရစီရင်စုများ၏ အုပ်ချုပ်မှုဆိုင်ရာ အာဏာပိုင်များ၏ ဆောင်ရွက်ချက်များသည်လည်း ကောင်း၊ နိုင်ငံတော်ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေနှင့် ညီညွတ်မှု ရှိ၊ မရှိ စိစစ်ခြင်း၊ ပြည်ထောင်စုနှင့်တိုင်းဒေသကြီး အကြား၊ ပြည်ထောင်စုနှင့် ပြည်နယ်အကြား၊ တိုင်းဒေသကြီးအချင်းချင်း၊ ပြည်နယ်အချင်းချင်း၊ တိုင်းဒေသကြီး သို့မဟုတ် ပြည်နယ်နှင့် ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရစီရင်စုအကြား၊ ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရစီရင်စုအချင်းချင်း ဖြစ်ပေါ်သည့် နိုင်ငံတော်ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေဆိုင်ရာ အငြင်းပွားမှုများကို ကြားနာဆုံးဖြတ်ခြင်းနှင့် ဤဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေက အပ်နှင်းသည့် အခြားတာဝန်များ ဆောင်ရွက်ခြင်းတို့ကို ပြုနိုင်ရန် နိုင်ငံတော်ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေဆိုင်ရာ ခုံရုံး တစ်ရုံး ကို ဖွဲ့စည်းရမည်” ဟူသည့်ပြဋ္ဌာန်းချက်နှင့် နှိုင်းယှဉ်ပါက “သီးခြားလွတ်လပ်သော” ဟူသည့် စကားရပ်မှအပ သဘောတရားအနှစ်သာရအရ အတူတူပင်ဖြစ်သည်။
သဘောတူညီချက်အမှတ်(၁၁) “ပါတီစုံဒီမိုကရေစီစနစ်ကို ကျင့်သုံးရမည်” သည် ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံ ဥပဒေ ပုဒ်မ ၇ “နိုင်ငံတော်သည် စစ်မှန်၍စည်းကမ်းပြည့်ဝသော ပါတီစုံဒီမို ကရေစီစနစ်ကို ကျင့်သုံးသည်” တွင် ပါရှိသည့် “စစ်မှန်၍စည်းကမ်းပြည့်ဝသော” ဟူသည့် စကားရပ်ကို ပယ်ဖျက်ထားသည့်သဘောပင် ဖြစ်သည်။
သဘောတူညီချက်အမှတ်(၁၂) “လွတ်လပ်၍တရားမျှတသော ရွေးကောက်ပွဲများကို ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံ ဥပဒေ ပါပြဋ္ဌာန်းချက်များနှင့်အညီ ကျင်းပရမည်” နှင့်ပတ်သက်၍ ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ အခန်း(၉) ရွေးကောက် တင်မြှောက်ခြင်းနှင့် သက်ဆိုင်သည့် ပုဒ်မ ၃၉၀ မှ ပုဒ်မ ၄၀၃ အထိ ပြဋ္ဌာန်းထားသည်။ အဆိုပါ ပြဋ္ဌာန်းချက်များတွင် “လွတ်လပ်၍တရားမျှတသော” ဟူသည့် စကားရပ် ပါဝင်ခြင်းမရှိပေ။ ဆွေးနွေးချက် တိုးတက်မှုရှိသည် ဟုဆိုရမည် ဖြစ်သည်။
သဘောတူညီချက်အမှတ်(၁၃) “ဈေးကွက် စီးပွားရေးစနစ်ကို ပီပြင်စွာဖော်ဆောင်ရေး” နှင့် ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေ ပုဒ်မ ၃၅ “နိုင်ငံတော်၏စီးပွားရေးစနစ်သည် ဈေးကွက် စီးပွာရေးစနစ် ဖြစ်သည်” ပြဋ္ဌာန်းချက်တို့ သဘောတရား အတူတူပင်ဖြစ်သည်။
သဘောတူညီချက်အမှတ်(၁၄) “ဈေးကွက်စီးပွားရေးစနစ် ပီပြင်စွာဖော်ဆောင်နိုင်ရေးအတွက် ပြည်ထောင်စု၊ တိုင်းဒေသကြီး/ပြည်နယ်၊ ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရ တိုင်း/ဒေသများက ခိုင်မာသည့် မူဝါဒ၊ ဥပဒေ၊ နည်းဥပဒေများနှင့် လုပ်ထုံးလုပ်နည်း များကို ရေးဆွဲ ပြဋ္ဌာန်းရန်။ မှတ်ချက်။ ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရတိုင်း/ဒေသ ဦးစီးအဖွဲ့များက မူဝါဒ၊ ဥပဒေ၊ နည်းဥပဒေ၊ လုပ်ထုံး လုပ်နည်းများ ရေးဆွဲပြဋ္ဌာန်းနိုင်သည့် ဥပဒေများ ပေါ်ပေါက်လာပါက ဆောင်ရွက်ရန် ဖြစ်သည်” ဟူ၍ သဘောတူထားရာ ပြည်ထောင်စု၊ တိုင်းဒေသကြီး/ပြည်နယ်၊ ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရ အဆင့်များတွင် ခိုင်မာသည့် မူဝါဒ၊ ဥပဒေ၊ နည်းဥပဒေများနှင့် လုပ်ထုံးလုပ်နည်းများရေးဆွဲရန် လမ်းဖွင့်ထားသည့်သဘောဖြစ် သည်။ ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ ပုဒ်မ ၃၆ တွင်မူ “နိုင်ငံတော်သည်- (က) အမျိုးသားစီးပွားရေး တိုးတက်ဖွံ့ဖြိုး ရေးအတွက် နိုင်ငံတော်၊ ဒေသဆိုင်ရာအဖွဲ့အစည်းများ၊ သမဝါယမအဖွဲ့အစည်းများ၊ ဖက်စပ်အဖွဲ့အစည်းများ၊ ပုဂ္ဂလိကစသည့် စီးပွားရေးအင်အားစု အားလုံးကို စီးပွားရေးလုပ်ငန်းများတွင် ပါဝင် ဆောင်ရွက်ခွင့် ပြုသည်” ဟူ၍ သာမန်သာ ပြဋ္ဌာန်းထားပေသည်။
သဘောတူညီချက်အမှတ်(၁၅) “အဆိုပါ မူဝါဒနှင့် ဥပဒေ၊ နည်းဥပဒေတို့နှင့်အညီ ပုဂ္ဂလိကစီးပွားရေးကဏ္ဍကို မြှင့်တင် ဖော်ဆောင်ရာတွင် လူနေမှုအဆင့်အတန်း မြင့်မားရေး၊ ဆင်းရဲ နွမ်းပါးမှု လျှော့ချရေး၊ လူမှုစီးပွားဖွံ့ဖြိုးမှု ကွာဟချက်များလျှော့ချနိုင်ရေးနှင့် ရေရှည်တည်တံ့သော ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေး (Sustainable Development) တို့ကို ဦးတည် ဆောင်ရွက်ရန်” ဟူသည့်သဘောတူညီချက်မှာ ရည်ရွယ်ချက်ကောင်းမွန်ပြီး အနှစ်သာရရှိသည့် သဘော တူညီချက် ဖြစ်သည်။ ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ ပုဒ်မ ၃၆(ဂ) တွင်မူ “အများပြည်သူတို့၏ နေထိုင်မှုအဆင့် အတန်းမြှင့်တင်ရေးနှင့် အထွေထွေအရင်းအနှီးများ တိုးတက်ဖွံ့ဖြိုးရေးတို့ကို ရှေးရှုဆောင်ရွက်မည်” ဟူ၍ သာမန် သာပြဋ္ဌာန်းထားသည်။
သဘောတူညီချက်အမှတ်(၁၆) “ပြည်သူတို့၏ အကျိုးစီးပွားကိုထိခိုက်နစ်နာစေမည့် စီးပွားရေး လုပ်ဆောင်မှု များကို ဥပဒေနှင့်အညီ တားဆီးကာကွယ်ရန်” နှင့် ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ ပုဒ်မ ၃၆(ဃ) “စီးပွားရေးဆိုင်ရာ လုပ်ငန်းများကို နိုင်ငံပိုင် သိမ်းယူခြင်းမပြု” ဟူသည့် ပြဋ္ဌာန်းချက်တို့ စဉ်းစားချက်သဘောတရားချင်း ယေဘုယျ အားဖြင့် တူညီသည်။
သဘောတူညီချက်အမှတ်(၁၇) “လူတစ်ဦးတစ်ယောက်က ဖြစ်စေ၊အစုအဖွဲ့တစ်ခုကဖြစ်စေ စီးပွားရေး လက်ဝါးကြီးအုပ် ဆောင်ရွက်မှုများ မဖြစ်ပေါ်စေရေးအတွက် ဥပဒေများ ပြဋ္ဌာန်းပေးရန်” နှင့် ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေ ပုဒ်မ ၃၆(ခ) “စီးပွားရေးလုပ်ငန်းများတွင် တရားသဖြင့် ယှဉ်ပြိုင်ခြင်းကို ပျက်ပြားစေရန် တစ်ဦးတစ် ယောက်က ဖြစ်စေ၊ အစုအဖွဲ့ကဖြစ်စေ လက်ဝါးကြီးအုပ်ဆောင်ရွက်မှု သို့မဟုတ် ဈေးကစားမှုပြုခြင်းဖြင့် အများ ပြည်သူတို့၏ အကျိုးစီးပွားကို ထိခိုက်နစ်နာစေခြင်းမှ တားဆီးကာကွယ်မည်” ဟူသည့် ပြဋ္ဌာန်းချက်တို့ သဘော တရားအရ အတူတူပင်ဖြစ်သည်။
သဘောတူညီချက်အမှတ်(၁၈) “ပြည်ထောင်စုနှင့် တိုင်းဒေသကြီး/ပြည်နယ်များ၊ ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရတိုင်း/ ဒေသအသီးသီးတို့တွင် စီးပွားရေးဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုအတွက် တန်းတူညီမျှသော အခွင့်အလမ်းများရရှိရေး ထိရောက် စွာဆောင်ရွက်ရန်” ဟုဆိုရာ ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံတွင် ဤသို့သော ပြဋ္ဌာန်းချက်များကို မတွေ့ရှိရပေ။ တန်းတူညီမျှသော အခွင့်အလမ်း ရရှိရေးအတွက် ကောင်းမွန်သည့် သဘောတူညီချက်ပင်ဖြစ်သည်။
သဘောတူညီချက်အမှတ်(၁၉) “ပြည်ထောင်စုအစိုးရနှင့် တိုင်းဒေသကြီး/ပြည်နယ် အစိုးရများအကြား ဘဏ္ဍာငွေနှင့် အခွန်ငွေများကို ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေနှင့်အညီ မျှတစွာခွဲဝေရန်” ဟူ၍ဖြစ်ရာ ပြည်ထောင်စုနှင့် ပြည်နယ်အကြား ရှိ ဘဏ္ဍာငွေနှင့် အခွန်ငွေဆိုင်ရာ မျှတစွာခွဲဝေသည့်အစီအစဉ် (Fiscal Arrangement) ကို ဆောင်ရွက်ရန် ဖြစ် သည်။ ဖက်ဒရယ်ပြည်ထောင်စုတည်ဆောက်ရေးအတွက် ဘဏ္ဍာရေးဆိုင်ရာ ဖက်ဒရယ်စနစ်ကို ဖော်ဆောင်ရန် သဘောတူညီချက်ဖြစ်သည်။ အဆိုပါ ပြဋ္ဌာန်းချက်မျိုးသည် ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေ တွင် ပြဋ္ဌာန်းထားခြင်း မရှိရာ “ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေနှင့် အညီ မျှတစွာ ခွဲဝေရန်” ဟုဆိုထားသည့်အတွက် ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေအား ပြင်ဆင်ခြင်းသော်လည်းကောင်း၊ အသစ်ရေးဆွဲခြင်းသော်လည်းကောင်း မဆောင်ရွက်နိုင်သေးမီ ဤသဘောတူညီ ချက်သည် “မုန့်ဆီကြော်က မည်ဆီမှန်းမသိ” ဟူသည့် အဖြစ်နှင့်ပင် တူနေပေတော့သည်။
သဘောတူညီချက်အမှတ်(၂၀) တွင်လည်း “ပြည်ထောင်စုအစိုးရ၊ တိုင်းဒေသကြီး/ပြည်နယ်အစိုးရများနှင့် ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရတိုင်း/ဒေသ ဦးစီးအဖွဲ့များအကြား စီးပွားရေးဆိုင်ရာ စီမံခန့်ခွဲပိုင်ခွင့်များကို ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံ ဥပဒေနှင့်အညီ မျှတစွာ ခွဲဝေရန်” ဟုပါရှိလေရာ စီးပွားရေးဆိုင်ရာ စီမံခန့်ခွဲပိုင်ခွင့်ကို ဆိုင်ရာ ဥပဒေပြုရေးအာဏာ များတွင် သေချာစွာ ခွဲဝေပြဋ္ဌာန်းထားရတော့မည် ဖြစ်ပေသည်။ “ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံ ဥပဒေနှင့်အညီ မျှတစွာ ခွဲဝေရန်” ဟူသည့် စကားရပ် ပါဝင်သဖြင့် ဘာမှန်းမသိလျှင် ၉၆ ပါးဆေးတိုက်ဟူသည့် အယူအဆနှင့်ပင် တူပေတော့သည်။ သဘောတူညီချက်တော်တော်များများတွင် တပ်မတော်ကိုယ်စားလှယ်များနှင့် ဗျူရိုကရေစီယန္တရားတွင် ကျင်လည် ခဲ့ဖူးသူများသည် အနှောင့်အဖွဲ့နှင့် ချုပ်နှောင်ခြင်းကို လွန်စွာမှပင် ကြိုက်နှစ်သက်သည့် သဘောအား တွေ့မြင် ရပေသည်။ “နံရံကြားတွင် သိမ်းထားသော အသပြာနှစ်ပြားအား လက်မလွှတ်နိုင်သည့် ရေသည်ပြဇာတ်မှ ရေသည် ယောကျာ်း” ကဲ့သို့ပင် အချုပ်အနှောင်ဟူသည့်အရာအား တပ်မက်လှသည်ကို တွေ့ရပေသည်။ မည်သူ့ကိုမျှ ချုပ်နှောင် ၍မရလျှင် မိမိကိုယ်ကိုပင် ချုပ်နှောင်မည်လား ထင်မှတ်မှားစရာပင် ဖြစ်တော့သည်။
သဘောတူညီချက်အမှတ်(၂၁) “နိုင်ငံတော်၏ ကာလတို၊ ကာလလတ်၊ ကာလရှည် စီးပွားရေး စီမံကိန်းများကို ပွင့်လင်းမြင်သာမှု၊ တာဝန်ယူမှု၊ တာဝန်ခံမှုရှိစွာဖြင့် ချမှတ်ဆောင်ရွက်ရန်” အရ “ပွင့်လင်းမြင်သာမှု၊ တာဝန်ယူမှု၊ တာဝန်ခံမှု” ဟုဆိုရာ ဤအချက်များသည် ကမ္ဘာပေါ်ရှိ အစိုးရတိုင်း အဖွဲ့အစည်းတိုင်း မဖြစ်မနေ လိုက်နာ ကျင့်သုံး ရမည့် အခြေခံလိုအပ်ချက်များ ဟုဆိုရမည်ဖြစ်သည်။ နောင်ပြင်ဆင် ပြဋ္ဌာန်းမည့် ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေတွင် ဤ အချက်များကို အခြေခံမူအဖြစ်ပြဋ္ဌာန်းသင့်သည်။
သဘောတူညီချက်အမှတ်(၂၂) “လူသားအရင်းအမြစ်ဖွံ့ဖြိုးရေးနှင့် လူမှုစီးပွားဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေးတို့ အတွက် ပြည်ထောင်စု၊ တိုင်းဒေသကြီး/ပြည်နယ်၊ ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရ တိုင်း/ဒေသများအကြား ညှိနှိုင်းပူးပေါင်း၍ ဒေသဆိုင်ရာ ဘက်စုံဖွံ့ဖြိုးရေးစီမံကိန်းများ (Regional Comprehensive Develop− ment Plans) ရေးဆွဲ အကောင်အထည်ဖော်ရန်။ မှတ်ချက်။ ပြည်ထောင်စုအစိုးရကချမှတ်သော မူဝါဒများနှင့်သော်လည်းကောင်း၊ ပြည်ထောင်စုဥပဒေများနှင့်သော်လည်းကောင်း မဆန့်ကျင် စေဘဲ ဆောင်ရွက်ရန်” ဟူသည့် သဘောတူညီချက်သည် ပူးတွဲအာဏာသဘောအရသော်လည်းကောင်း၊ အစိုးရအချင်းချင်းကြားဆက်ဆံရေး (Inter Governmental Relation) သဘောအရသော်လည်းကောင်း ဒေသဆိုင်ရာ ဘက်စုံဖွံ့ဖြိုးရေးစီမံကိန်းများအာ ညှိနှိုင်းပူးပေါင်း ဆောင်ရွက်ရမည်ဖြစ်သဖြင့် ကောင်းမွန်သော သဘောတူညီချက်ဟု ဆိုရမည်ဖြစ်သည်။
သဘောတူညီချက်အမှတ်(၂၃) တွင် “တိုင်းဒေသကြီး/ပြည်နယ်၊ ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရတိုင်း/ဒေသများ၏ လူမှုစီးပွားဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရန် ပြည်တွင်းနှင့် နိုင်ငံတကာရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုလုပ်ငန်းများ မြှင့်တင်ရေးအတွက် ဥပဒေများ နှင့်အညီ ဆီလျော်သင့်မြတ်သည့် ဆွဲဆောင်မှုရှိသော အစီအစဉ်များ ရေးဆွဲချမှတ် အကောင်အထည်ဖော်ရန်” ဟူ၍ သဘောတူထားရာ ပြည်နယ်နှင့် ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသတို့ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေးဆိုင်ရာ အစီအစဉ်နှင့် သက်ဆိုင် သဖြင့် အပေါင်းလက္ခဏာဆောင်သော သဘောတူညီချက်ဖြစ်ပေသည်။
သဘောတူညီချက်အမှတ်(၂၄) “လက်နက်ကိုင်ပဋိပက္ခများကြောင့်လည်းကောင်း၊ လူတို့၏ ပြုမူဆောင်ရွက် မှုနှင့် သဘာဝဘေးအန္တရာယ်များကြောင့်လည်းကောင်း ဒုက္ခသည်များနှင့် ပြည်တွင်းနေရပ်စွန့်ခွာရသူများကို ခွဲခြား ဆက်ဆံမှု မရှိစေဘဲ နိုင်ငံတကာ စံချိန်စံညွှန်းများနှင့်အညီ လူ့အခွင့်အရေးကို လေးစားလိုက်နာပြီး ရေရှည်ရှင်သန် ရပ်တည်နိုင်ရေး (Durable Solution) ကိုဦးတည်၍ စနစ်တကျ အစီအစဉ်များ ချမှတ်လုပ်ဆောင်ရန်” သည် ဒုက္ခသည်များနှင့် ပြည်တွင်းနေရပ်စွန့်ခွာရသူများနှင့် သက်ဆိုင်သည့် ဆောင်ရွက်ရမည့် နည်းလမ်းဆိုင်ရာ သဘော တူညီချက်ဖြစ်သည်။
သဘောတူညီချက်အမှတ်(၂၅) “လက်နက်ကိုင် ပဋိပက္ခများကြောင့်လည်းကောင်း၊ လူတို့၏ပြုမူ ဆောင်ရွက် မှုနှင့် သဘာဝဘေးအန္တရာယ်များကြောင့်လည်းကောင်း ဒုက္ခသည်များနှင့် ပြည်တွင်း နေရပ်စွန့်ခွာရသူများသည် မိမိနေရပ်နှင့် မိမိသွားရောက်လိုရာ အခြားဒေသသို့ လူ့ဂုဏ်သိက္ခာနှင့်အညီ ဘေးကင်းလုံခြုံစွာ အခြေချနေထိုင် နိုင်ရန်” သည်လည်း ဒုက္ခသည်များနှင့် ပြည်တွင်းနေရပ်စွန့်ခွာရသူများနှင့် သက်ဆိုင်သည့် ဆောင်ရွက်ရမည့် နည်းလမ်းဆိုင်ရာ သဘော တူညီချက်ဖြစ်သည်။
သဘောတူညီချက်အမှတ်(၂၆) “သက်ကြီးရွယ်အိုများ၊ မသန်စွမ်းသူများ၊ အမျိုးသမီးများနှင့် ကလေး သူငယ်များ၏ အခြေခံရပိုင်ခွင့်နှင့် အခွင့်အရေးများကို လူမျိုးရေး၊ ဘာသာရေး၊ ဆင်းရဲ၊ ချမ်းသာ စသည်ဖြင့် ခွဲခြားမှု မရှိဘဲ ထိရောက်စွာ ကာကွယ် စောင့်ရှောက်ရန်နှင့် လူမူ ဘဝမြှင့်တင်မှုကို ဆောင်ရွက်ရန်” နှင့် ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေ ပုဒ်မ ၃၂ “နိုင်ငံတော်သည်- (က) မိခင်နှင့်ကလေးသူငယ်များ၊ မိဘမဲ့ ကလေးများ၊ ကျဆုံးသော တပ်မတော်သား များ၏ ကလေးများ၊ အိုမင်းမစွမ်းသူများ၊ မသန်မစွမ်းသူများအား ကြည့်ရှုစောင့်ရှောက် ရမည်” တို့အား နှိုင်းယှဉ်လေ့လာပါက “အခြေခံရပိုင်ခွင့်နှင့် အခွင့်အရေးများကို လူမျိုးရေး၊ ဘာသာရေး၊ ဆင်းရဲ၊ ချမ်းသာ စသည်ဖြင့် ခွဲခြားမှု မရှိဘဲ” ဟူသည့် သဘောတရား တိုးလာသည်ကို တွေ့ရသည်။
သဘောတူညီချက်အမှတ်(၂၇) “မူးယစ်ဆေးဝါးဆိုင်ရာကိစ္စရပ်များကို အမျိုးသား ရေးပြဿနာ၊ နိုင်ငံရေး၊ လုံခြုံရေးနှင့် တရားဥပဒေစိုးမိုးရေး ပြဿနာအဖြစ် သတ်မှတ်၍ ထိရောက်စွာ တားဆီးကာကွယ်၊ တိုက်ဖျက်နိုင်ရေး အမျိုးသားရေးတာဝန်တစ်ရပ် အဖြစ် စီမံချက် ချမှတ် ဆောင်ရွက်ရန်” ဟူသည့် မူးယစ်ဆေးဝါးဆိုင်ရာ ကိစ္စရပ်များ သည် အစိုးရ တစ်ခုတည်းသာမက ပြည်သူတစ်ရပ်လုံးကပါ စဉ်ဆက်မပြတ် တားဆီးကာကွယ်ရမည့် ဘုံလုပ်ငန်း တစ်ခု ဖြစ်ပေသည်။
သဘောတူညီချက်အမှတ်(၂၈) “နိုင်ငံလုံးဆိုင်ရာ ဘက်ညီမျှတသည့် ရေရှည်တည်တံ့သော ဖွံ့ဖြိုးမှုကို အထောက်အကူ ဖြစ်စေသည့် ပြည်သူဗဟိုပြု ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှု မြေယာမူဝါဒဖြစ်စေရန်”၊ သဘောတူညီချက် အမှတ် (၂၉) “သင့်တော်မျှတ၍တရားနည်းလမ်းကျမှုကို အခြေခံ စေရန်”၊ သဘောတူညီချက်အမှတ်(၃၀) “ဗဟိုထိန်းချုပ်မှု လျှော့ချသည့် မူဝါဒများဖြစ်စေရန်”၊ သဘောတူညီချက်အမှတ်(၃၁) “မြေယာမူဝါဒရေးဆွဲရာတွင် လူအခွင့်အရေး စံနှုန်းများ၊ နိုင်ငံတကာစံနှုန်းများ၊ ဒီမိုကရေစီနှင့် ဖက်ဒရယ်စံနှုန်းများကို ထည့်သွင်းစဉ်းစားရေးဆွဲရန်”၊ သဘော တူညီချက်အမှတ်(၃၂) “မြေယာကိစ္စရပ်များနှင့် စပ်လျဉ်း၍ ပွင့်လင်းမြင်သာမှုနှင့် ရှင်းလင်းသည့်မူဝါဒများ ဖြစ်စေ ရန်”၊ သဘောတူညီချက်အမှတ်(၃၄) “နိုင်ငံသားတိုင်းသည် မြေယာဥပဒေနှင့်အညီ မြေယာပိုင်ဆိုင်ခွင့်နှင့် စီမံခန့်ခွဲ ပိုင်ခွင့်ရှိသည်။ အမျိုးသမီးနှင့်အမျိုးသား တန်းတူညီမျှမှု ရှိရမည်”၊ သဘောတူညီချက်အမှတ်(၃၅) “မြေယာပိုင်ဆိုင် ခြင်းဆိုင်ရာ စီမံခန့်ခွဲမှုပြုရာတွင် ဥပဒေနှင့်အညီ အမျိုးသမီးနှင့်အမျိုးသား အခွင့်အရေး တန်းတူညီမျှမှု ရှိစေရန်” နှင့် သဘောတူညီချက်အမှတ်(၃၆) “လုပ်ပိုင်ခွင့် ချထားပေးသော မြေယာကို မူလရည်ရွယ်ချက်အတိုင်း သတ်မှတ်ကာလ အတွင်း လုပ်ကိုင်နိုင်ခြင်း မရှိလျှင် နိုင်ငံတော်က ပြန်လည်ရယူရန်နှင့် အမှန်တကယ် လုပ်ကိုင်လိုသူများအား ပြန်လည် ချထားပေးရေး ဆောင်ရွက်စေရန်” ဟူသည့် သဘောတူညီချက်များသည် လက်ရှိမြေယာဆိုင်ရာမူဝါဒများ ပြင်ဆင်ရေးဆွဲလျှင်သော်လည်းကောင်း အသစ်ရေးဆွဲလျှင်သော်လည်းကောင်း လိုက်နာဆောင်ရွက်ရမည့် လမ်းညွှန် သဘောတူညီချက်များ ဖြစ်ပေသည်။ ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေတွင် မြေယာမူဝါဒနှင့် သက်ဆိုင်သော ပြဋ္ဌာန်း ချက်များမပါရှိပေ။ အဘယ်ကြောင့် ဆိုသော် ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ ပုဒ်မ ၃၇ တွင် “နိုင်ငံတော်သည်- (က) နိုင်ငံတော်ရှိ မြေအားလုံး၊ မြေပေါ်မြေ အောက်၊ ရေပေါ်ရေအောက်နှင့် လေထုအတွင်းရှိ သယံဇာတ ပစ္စည်းအားလုံး၏ ပင်ရင်း ပိုင်ရှင်ဖြစ်သည်” ဟု ပြဋ္ဌာန်းထားသောကြောင့် ဖြစ်သည်။
သဘောတူညီချက်အမှတ်(၃၃) “လယ်ယာကဏ္ဍ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်လာစေရန်အတွက် မူဝါဒများ ချမှတ် ဆောင်ရွက်ရာတွင် ဒေသခံများ ၏ လိုလားချက်များကို ဦးစားပေး၍ တောင်သူ လယ်သမားများ၏ အဓိကလိုအပ် ချက်များကို ဖြည့်ဆည်း ပေးရန်” နှင့် ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေ ပုဒ်မ ၂၉ “နိုင်ငံတော်သည် လက်မှုလယ်ယာမှ စက်မှု လယ်ယာသို့ ကူးပြောင်း နိုင်ရန် နည်းပညာ၊ အရင်းအနှီး၊ စက်ပစ္စည်း၊ ကုန်ကြမ်း အစရှိ သည်တို့ကို အတတ် နိုင်ဆုံးဖြည့်ဆည်းရမည်” တို့အား လေ့လာကြည့်ပါက ဒေသခံများ ၏ လိုလားချက်များကို ဦးစားပေးရမည့် သဘော ကိုအလေးပေးလာကြောင်း တွေ့ရသည်။
သဘောတူညီချက်အမှတ်(၃၇) “လူမှုရေး၊ ယဉ်ကျေးမှု၊ သမိုင်းဝင်အမွေအနှစ်နှင့် တိုင်းရင်းသားလူမျိုးများ အထွဋ်အမြတ်ထားသောမြေများ ထိခိုက်ပျက်စီးမှုများ မရှိစေရေးနှင့် သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်ထိန်းသိမ်း ကာကွယ် စောင့်ရှောက်ရေးကို ဦးတည်ကြိုးပမ်းဆောင်ရွက်ရန်” သည် ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ ပုဒ်မ ၂၇ “နိုင်ငံတော် သည် အမျိုးသားယဉ်ကျေးမှု ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ခိုင်မာရေးနှင့် စောင့်ရှောက်ထိန်းသိမ်းရေးအတွက် ကူညီဆောင်ရွက် မည်” နှင့် ပုဒ်မ ၄၅ “နိုင်ငံတော်သည် သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်ကို ကာကွယ်ထိန်းသိမ်း စောင့်ရှောက်ရမည်” ဟူသော ပြဋ္ဌာန်းချက်များထက် အဓိပ္ပာယ် လေးနက်သည့်အပြင် “တိုင်းရင်းသားလူမျိုးများ အထွဋ်အမြတ်ထား သောမြေများ” ကိုပါ အသိအမှတ်ပြုသည့် သဘောတူညီချက် ဖြစ်သဖြင့် ရည်ရွယ်ချက်ကောင်းမွန်ကြောင်းတွေ့ရှိရသည်။
သဘောတူညီချက်အမှတ်(၃၈) “ဒီမိုကရေစီနှင့် ဖက်ဒရယ်စနစ်တို့ကို အခြေခံသော ပြည်ထောင်စုကို တည်ဆောက်ရာတွင် ပြည်ထောင်စုသမ္မတမြန်မာနိုင်ငံတော်၏ မည်သည့်နိုင်ငံသားကိုမျှ ကျား/မဆိုင်ရာ လိင်ကွဲပြား မှုကို အခြေခံသော ခွဲခြားဆက်ဆံခြင်းမရှိစေရေးနှင့် တန်းတူညီမျှမှု ရှိစေရေးအတွက် မူဝါဒ ချမှတ်ရမည်” နှင့် အလားတူ ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေ ပုဒ်မ ၃၄၈ “နိုင်ငံတော်သည် ပြည်ထောင်စုသမ္မတမြန်မာ နိုင်ငံတော်၏ မည်သည့်နိုင်ငံသားကိုမျှ လူမျိုး၊ ဇာတိ၊ ကိုးကွယ်ရာဘာသာ၊ ရာထူးဌာနန္တရ၊ အဆင့်အတန်း၊ ယဉ်ကျေးမှု၊ အမျိုးသား၊ အမျိုးသမီး၊ ဆင်းရဲချမ်းသာတို့ကို အကြောင်း ပြု၍ ခွဲခြားမှုမရှိစေရ” နှင့် ပုဒ်မ ၃၅၀ “အမျိုးသမီး များသည် တူညီသောအလုပ် အတွက် အမျိုးသားများ ခံစားခွင့်ရှိသောအခွင့် အရေးနှင့် လစာတို့ကို ခံစားခွင့်ရှိသည်” ဟူ၍ အဆိုပါပုဒ်မတို့တွင် ပြဋ္ဌာန်းထားပြီးဖြစ်သည်ကို တွေ့ရသည်။ ခွဲခြားဆက်ဆံမှု မရှိစေရသည့် အပြင် တန်းတူ ညီမျှမှုရှိစေရေး ဟူသည် အချက်သာ ပိုလာပေသည်။
သဘောတူညီချက်အမှတ်(၃၉) “ကဏ္ဍအသီးသီးတွင် အမျိုးသမီးများ အနည်းဆုံး (၃၀) ရာခိုင်နှုန်း ပါဝင် ရေးကို အားပေးရန်” ဟူသည့် ပြဋ္ဌာန်းချက်မျိုး ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေတွင် ပြဋ္ဌာန်းထားခြင်း လုံးဝမရှိပေ။ အမျိုးသမီးများ၏ ကဏ္ဍအသီးသီးတွင် အနည်းဆုံး ၃၀ ရာခိုင်နှုန်း ပါဝင်ရေးကို အသိအမှတ်ပြုသည့် သဘော တူညီချက်ဖြစ်သည်။ လက်တွေ့ ဖော်ဆောင်နိုင်ရေးကို ဆက်လက် လုပ်ဆောင်ရမည်ဖြစ်သည်။
သဘောတူညီချက်အမှတ်(၄၀) “ဒီမိုကရေစီနှင့် ဖက်ဒရယ်စနစ်တို့ကို အခြေခံသော ပြည်ထောင်စုကို တည်ဆောက်ရာတွင် ပြည်ထောင်စုသမ္မတ မြန်မာနိုင်ငံတော်သည် ကျား/မရေးရာ အခြေပြုအကြမ်းဖက်မှုများအား ကာကွယ်နိုင်သည့် မူဝါဒများကို ချမှတ် အကောင်အထည်ဖော် ဆောင်ရွက်ရန်” ဟူသည့် ပြဋ္ဌာန်းချက်မျိုး ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေတွင် ပြဋ္ဌာန်းထားခြင်းမရှိပေ။ “ကျား/မရေးရာ အခြေပြုအကြမ်းဖက်မှုများ” သည် နေရာတိုင်း လုပ်ငန်းခွင်တိုင်းတွင် ဖြစ်ပေါ်လေ့ ရှိသဖြင့် မူဝါဒသေချာချမှတ်ကာ လုပ်ဆောင်ရမည့် လုပ်ငန်းဖြစ်သည်။ ကျားမ ဆိုင်ရာတန်းတူညီမျှရေးနှင့် ပတ်သက်၍ ဥပဒေပြုပြဋ္ဌာန်းနိုင်ရေး ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေတွင် ဖော်ပြနိုင်ပါက အကောင်းဆုံးဖြစ်သည်။
သဘောတူညီချက်အမှတ်(၄၁) “ကျား/မဆိုင်ရာတန်းတူညီမျှမှုကို အထောက်အကူ ပြုစေရန် အမျိုးသမီးများ ၏ စွမ်းဆောင်ရည်ကို မြှင့်တင် ပေးရမည်” သည် ခေတ်အဆက်ဆက် ဦးစားပေးမခံခဲ့ရသော အမျိုးသမီးများ အတွက် အပြုသဘောအထူးဆောင်ရွက်ချက် (Affirmative Action) သဘော တက်ရောက်သဖြင့် မူဝါဒချမှတ်ကာ လုပ်ဆောင် ရမည့် လုပ်ငန်းဖြစ်သည်။
သဘောတူညီချက်အမှတ်(၄၂) “တိုင်းဒေသကြီး/ပြည်နယ်အစိုးရများသည် မိမိတို့ တိုင်းဒေသကြီး/ ပြည်နယ် များအတွင်းရှိ အများ ပြည်သူ အကျိုးစီးပွားများအတွက် ဦးစားပေး အကောင်အထည်ဖော် လုပ်ဆောင်နိုင်ရန် စီးပွား ရေးဆိုင်ရာ ဖွံ့ဖြိုးရေးမူဝါဒနှင့် စီမံကိန်းများကို ရေးဆွဲချမှတ် ဖော်ဆောင်ခွင့် ရှိရမည်။ ထိုသို့ ရေးဆွဲရာတွင် ပြည်ထောင်စုစီးပွားရေးဆိုင်ရာ ဖွံ့ဖြိုးရေးမူဝါဒနှင့် စီမံကိန်းများကို သဟဇာတ ဖြစ်စေရေးနှင့် ဆက်စပ်သော အခြားတိုင်းဒေသ ကြီး/ပြည်နယ်များ၏ အကျိုးစီးပွားကို ထိခိုက်မှု မရှိစေရေး ထည့်သွင်း စဉ်းစားရန်” သည် ပြည်နယ်၏လုပ်ပိုင်ခွင့်ကို အလေးပေးသော သဘောတူညီချက်အဖြစ် ရှုမြင်နိုင်သည်။
သဘောတူညီချက်အမှတ်(၄၃) “ပြန်လည်နေရာချထားရေး၊ ပြန်လည်ထူထောင်ရေး၊ လူမှုဖွံ့ဖြိုးရေးဆိုင်ရာ ကိစ္စရပ်များအား ဆောင်ရွက်ရာတွင် ဆုံးဖြတ်ချက်ချသည့် အဆင့်တိုင်းနှင့် အကောင်အထည်ဖော်မှု အဆင့်တိုင်း တွင် အမျိုးသမီး များအနည်းဆုံး(၃၀)ရာခိုင်နှုန်း ပါဝင် နိုင်ရေးကြိုးပမ်းဆောင်ရွက်ရန်” သည် အမျိုးသမီးများ ဆုံးဖြတ်ချက်ချမှတ်သည့်အဆင့်တွင်သာမက အကောင်အထည်ဖော်မှုပိုင်းတွင်လည်း အနည်းဆုံး ၃၀ ရာခိုင်နှုန်း ပါဝင်ရန် ကြိုးပမ်းရမည်ဖြစ်ကြောင်း သဘောတူညီချက်ဖြစ်သည်။
သဘောတူညီချက်အမှတ်(၄၄) “လူတိုင်းလက်လှမ်းမီ လွှမ်းခြုံနိုင်သော အားလုံး အကျုံးဝင် ပညာရေး စနစ် ဖော်ဆောင်ရန်” သည် လူတိုင်းလက်လှမ်းမီသည့် ပညာရေးဖြစ်ရေးသဘောတူညီချက်ဖြစ်သည်။ ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေ ပုဒ်မ ၂၈ တွင်မူ “နိုင်ငံတော်သည်-
(က) ပြည်သူများ၏ ပညာရေးနှင့် ကျန်းမာ ရေး တိုးတက်စေရေး တို့အတွက် အလေးထား ဆောင်ရွက်ရမည်၊
(ခ) ပြည်သူများ၏ ပညာရေးနှင့် ကျန်းမာရေး တို့တွင် တိုင်းရင်း သားပြည်သူများကပါဝင် ဆောင်ရွက်နိုင်ရန် လိုအပ်မည့်ဥပဒေ ပြဋ္ဌာန်း ဆောင်ရွက်ရမည်၊
(ဂ) အခမဲ့မသင်မနေရ မူလတန်းပညာရေး စနစ် ဖော်ဆောင်ရမည်၊
(ဃ) ဘက်စုံအတွေးအခေါ် အယူအဆမှန်ကန်၍ အကျင့်စာရိတ္တ ကောင်းမွန်ပြီး နိုင်ငံတော် တည်ဆောက်ရေး အတွက် အကျိုးပြုမည့် ခေတ်မီပညာရေးစနစ်ဖော်ဆောင်ရမည်” ဟူ၍ ပြဋ္ဌာန်းထားပါသည်။
သဘောတူညီချက်အမှတ်(၄၅) “လူတိုင်းလက်လှမ်းမီ လွှမ်းခြုံနိုင်သော ကျန်းမာရေးစောင့်ရှောက်မှု (Universal Health Coverage) စနစ်ကို ဖော်ဆောင်ရန်” သည် လူတိုင်းလက်လှမ်းမီသည့် ကျန်းမာရေးစနစ် ဖြစ်ရေးသဘောတူညီချက်ဖြစ်သည်။
သဘောတူညီချက်အမှတ်(၄၆) “မသန်စွမ်းသူများ၊ ကလေးသူငယ်များ၊ သက်ကြီး ရွယ်အိုများ၊ ကိုယ်ဝန် ဆောင်များ အပါအဝင် အမျိုးသမီးများဆိုင်ရာ အခွင့်အရေးများ အတွက် ဥပဒေများ ပြဋ္ဌာန်းပေးရန်” နှင့် ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေ ပုဒ်မ ၃၅၁ “မိခင်များ၊ ကလေးသူငယ်များနှင့် ကိုယ်ဝန် ဆောင်အမျိုးသမီးများ သည် ဥပဒေအရ သတ်မှတ် ထားသောသက်ဆိုင်ရာအခွင့်အရေး များကို အညီအမျှခံစားခွင့်ရှိစေရမည်” တို့ ကွဲလွဲမှု သိပ်မရှိသည်ကို တွေ့ရှိရသည်။
သဘောတူညီချက်အမှတ်(၄၇) “လူမှုဖွံ့ဖြိုးရေးဆိုင်ရာကိစ္စရပ်များ ဆောင်ရွက်ရာတွင် လူမှုသဟဇာတ (Social Cohesion) သဘောတရားများကို ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် ထည့်သွင်းစဉ်းစား ဆောင်ရွက်ရန်” သည် လူမှု ဖွံ့ဖြိုးရေးဆိုင်ရာကိစ္စ များဆောင်ရွက်ရာတွင် ထည့်သွင်းသင့်သည့် အကြံပြုသဘောတူညီချက်ဖြစ်သည်။
သဘောတူညီချက်အမှတ်(၄၈) “မူးယစ်ဆေးဝါးနှင့် စိတ်ကိုပြောင်းလဲစေသော ဆေးဝါးများ အလွဲသုံးမှု ဆိုင်ရာ အန္တရာယ် လျှော့ချရေး (Harm Reduction) ၊ ကုသရေးနှင့် ပြန်လည်ထူထောင်ရေးအတွက် ထိရောက်သော မူဝါဒများ ချမှတ်ဆောင်ရွက်ရန်” သည် မူယစ်ဆေးဝါးဆိုင်ရာ မူဝါဒချမှတ်ရာတွင် လုပ်ဆောင်ရမည့် အကြံပြု သဘောတူညီချက် ဖြစ်သည်။
သဘောတူညီချက်အမှတ်(၄၉) “ကလေးသူငယ် အခွင့်အရေးရရှိရန်နှင့် ကလေးသူငယ်ဘက်စုံ ဖွံ့ဖြိုးရေး အတွက် ကလေးသူငယ်အခွင့်အရေးများဆိုင်ရာ ကုလသမဂ္ဂ ကွန်ဗင်းရှင်းကို လေးစားလိုက်နာရေးနှင့် ကလေး သူငယ်များအတွက် ကြီးလေးသော ချိုးဖောက်မှု (၆) ချက် (Six Grave Violations) ပပျောက်ရေးကို ဦးတည်၍ စီမံချက်ချမှတ် ဆောင်ရွက်ရန်” သည် ကလေးသူငယ်ဆိုင်ရာ မူဝါဒ ချမှတ်အကောင်အထည်ဖော်ရာတွင် လုပ်ဆောင် ရမည့် သဘောတူညီချက်ဖြစ်သည်။
သဘောတူညီချက်အမှတ်(၅၀) “နိုင်ငံတွင်းရှိ မြေယာများအား နိုင်ငံသားများသာ ပိုင်ဆိုင်ခွင့်ရှိပြီး နိုင်ငံခြား သားနှင့် တရားမဝင် နေထိုင်သူ များအား တိုက်ရိုက်ဖြစ်စေ၊ သွယ်ဝိုက်၍ ဖြစ်စေ ပိုင်ဆိုင်ခွင့် မရှိစေရ”နှင့် သဘော တူညီချက် အမှတ်(၃၄) “နိုင်ငံသားတိုင်းသည် မြေယာဥပဒေနှင့်အညီ မြေယာပိုင်ဆိုင်ခွင့်နှင့် စီမံခန့်ခွဲပိုင်ခွင့်ရှိသည်။ အမျိုးသမီးနှင့် အမျိုးသား တန်းတူညီမျှမှု ရှိရမည်” တို့သည် ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ ပုဒ်မ ၃၇ “နိုင်ငံတော် သည်- (က) နိုင်ငံတော်ရှိ မြေအားလုံး၊ မြေပေါ်မြေ အောက်၊ ရေပေါ်ရေအောက်နှင့် လေထုအတွင်း ရှိ သယံဇာတ ပစ္စည်းအားလုံး၏ ပင်ရင်း ပိုင်ရှင်ဖြစ်သည်” နှင့် လုံးဝကွဲလွဲသော သဘောတူညီချက်ပင် ဖြစ်ပေသည်။ နိုင်ငံတော် ကသာပိုင်ဆိုင်ရာမှ နိုင်ငံသားများ ပိုင်ဆိုင်ခွင့် ရှိသည့် သဘောတူညီချက်ဖြစ်သည်။
သဘောတူညီချက်အမှတ်(၅၁) “မြေယာကိုအသုံးပြု၍ စီမံကိန်းလုပ်ငန်းအမျိုးမျိုး ဖော်ဆောင်ရာတွင် သဘာ၀ပတ်ဝန်းကျင်ဆိုင်ရာ ထိခိုက်မှုဆန်းစစ်ခြင်း၊ လူမှုရေးဆိုင်ရာ ထိခိုက်မှုဆန်းစစ်ခြင်း၊ ကျန်းမာရေးဆိုင်ရာ ထိခိုက်မှုဆန်းစစ်ခြင်း နှင့် ဒေသခံပြည်သူလူထုနှင့်ညှိနှိုင်းဆောင်ရွက်ခြင်း စသည့်လုပ်ငန်းများကိုကြိုတင် ပြုလုပ် ရမည်” သည် စီးပွားရေးစီမံကိန်းများ ဆောင်ရွက်ရာတွင် တင်ကြိုဆောင်ရွက်ရမည့် EIA, SIA, HIA နှင့် FPIC တို့ကို ဆောင်ရွက်ရမည့် သဘောတူညီချက်ဖြစ်သည်။ ဤသဘောတူညီချက် လျင်မြန်စွာ အသက်ဝင်လာရန် လိုအပ်ပါ သည်။ စီမံကိန်းများကြောင့် နေရာတော်တော်များများတွင် ပြဿနာများ ပေါ်ပေါက်နေသောကြောင့် ဖြစ်သည်။
ခြုံငုံသုံးသပ်ချက်
တစ်နိုင်ငံလုံးပစ်ခတ်တိုက်ခိုက်မှုရပ်စဲရေးသဘောတူစာချုပ်(NCA)၏ ဦးတည်ချက်၊ ရည်မှန်းချက် ဟုဆိုရ မည့်အပြင် အရေးကြီးဆုံးနှင့် နိုင်ငံရေးအနှစ်သာရအရ အရေးအပါဆုံးသော ပြဋ္ဌာန်းချက်ဖြစ်သည့် ပုဒ်မ ၂၂(ဃ) တွင် “ပြည်ထောင်စုညီလာခံမှထွက်ပေါ်လာသော ဆုံးဖြတ်ချက်များ အပေါ်အခြေခံ၍ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ အပါအဝင် ဥပဒေများကို လိုအပ်သလိုပြင်ဆင်ခြင်း၊ ဖြည့်စွက်ခြင်းနှင့် ပယ်ဖျက်ခြင်းများကို လုပ်ထုံးလုပ်နည်းနှင့် အညီ ပြုလုပ်ရန် သဘောတူညီသည်” ပါရှိလေရာ ပြည်ထောင်စုငြိမ်းချမ်းရေးညီလာခံ−၂၁ ရာစုပင်လုံမှ ရရှိသော ပြည်ထောင်စုသဘောတူစာချုပ်ပါ သဘောတူညီချက်များသည် အဆိုပါရည်ရွက်ချက် အောင်မြင်ရေး မည်မျှခိုင်မာ အားကောင်းနေပြီကိုသုံးသပ်ရမည်ဖြစ်သည်။ သဘောတူညီချက် (၅၁) ချက် ရရှိပြီးဖြစ်သည် ဟူ၍ ကိန်းကဏန်း အခြေပြု ကြွေးကျော်နေယုံမျှဖြင့် အောင်ပွဲခဲ့နေ၍ မရပေ။ အနှစ်သာရအရ အရွေ့မည်မျှရှိသည်ဟူသော ရှုဒေါင့်မှ ရှုမြင်သုံးသပ်ပါမှ ပို၍ ဓမ္မဓိဋ္ဌာန် ကျမည်ဖြစ်ပေသည်။
သို့ပါ၍ ပြည်ထောင်စုသဘောတူစာချုပ်ပါ သဘောတူညီချက်များသည် ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ ပြင်ဆင်ရေး အပြင် အခြားတည်ဆဲဥပဒေများ ပြင်ဆင်နိုင်ရေးအတွက် မည်မျှ အားကောင်းမောင်းသန် ဖြစ်နေပြီကို သုံးသပ်ရမည် ဖြစ်သည်။ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေပြင်ဆင်ရေးရှုဒေါင့်မှ အလေးပေး သုံးသပ်လိုပါသည်။ ဖက်ဒရယ်ပြည်ထောင်စု နိုင်ငံများ၏ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒရေးဆွဲရာတွင် ယေဘုယျအားဖြင့် အောက်ဖော်ပြပါအကြောင်းအရာများဖြင့် အခန်းအလိုက်ခွဲကာ ရေးဆွဲလေ့ရှိသည်။
နိဒါန်း(Preamble)
အခန်း(၁) အခြေခံမူများနှင့် အထွေထွေပြဌာန်းချက်များ
(Fundamental Principles and General provisions)
အခန်း(၂) နိုင်ငံသား (Citizenship)
အခန်း(၃) အခွင့်အရေးဆိုင်ရာပြဌာန်းချက်များ (Rights provisions)
အခန်း(၄) ဥပဒေပြုရေး (Legislature)
အခန်း(၅) အုပ်ချုပ်ရေး(Executive)
အခန်း(၆) တရားစီရင်ရေး (Judiciary)
အခန်း(၇) စီမံခန့်ခွဲရေး/ပြည်သူ့ဝန်ထမ်း (Administration and Civil Services)
အခန်း(၈) လုံခြုံရေးတပ်ဖွဲ့များ (Security Forces)
အခန်း(၉) လွတ်လပ်သော အဖွဲ့အစည်းများ (Independent Bodies)
အခန်း(၁၀) အမှတ်သင်္ကေတဆိုင်ရာပြဌာန်းချက်များ – အလံ၊ သင်္ကေတများ၊ သီချင်း စသည်ဖြင့်
Symbolic provisions: flag, symbols, song, etc
အခန်း(၁၁) ဖွဲ့စည်းပုံပြင်ဆင်ခြင်းဆိုင်ရာလုပ်ထုံးလုပ်နည်းများ (Amendment procedures)
ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ၏ နိဒါန်းတွင် ပြည်ထောင်စု ဖြစ်တည်လာပုံ၊ ပြည်ထာင်စု၏ စံတန်ဖိုးများ၊ ပြည်ထောင်စုအဖွဲ့ဝင်ပြည်နယ် အတွင်းရှိ လူမျိုးအပေါင်းအား အသိအမှတ်ပြခြင်း အပါအဝင် စုံလင်ကွဲပြားသော ပြည်ထောင်စု၏ ဖြစ်တည်မှုနှင့် လက္ခဏာများကို ရေးသားလေ့ ရှိသသည်။
အခန်း(၁) တွင် ပြည်ထောင်စု၏အခြေခံမူများ၊ ကျင့်သုံးသောစနစ်များ၊ ပြည်ထောင်စု၏စုဖွဲ့မှုပုံစံ၊ ပြည်ထောင်စုအစိုးရပုံသဏ္ဌာန်၊ ပြည်ထောင်စု၏ မြေဧရိယာ အကျယ်အဝန်းဆိုင်ရာများ၊ ပြည်ထောင်စု၏ ဘာသာ စကားဆိုင်ရာများ၊ ဥပဒေကြောင်းအရ ရုပ်သိမ်းပိုင်ခွင့်မရှိသာ ပြဌာန်းချက်များနှင့် အခြားအထွေထွေ ပြဋ္ဌာန်းချက် များ စသည်တို့အား ပြဋ္ဌာန်းလေ့ရှိသည်။
အခန်း(၂) တွင် နိုင်ငံသား၊ နိုင်ငံသားဖြစ်ခြင်းနှင့် နိုင်ငံသားဆိုင်ရာ ဥပဒေပြဋ္ဌာန်းခြင်းကဏ္ဍတို့အား ဖော်ပြ ကြသည်။
အခန်း(၃) အခွင့်အရေးဆိုင်ရာပြဋ္ဌာန်းချက်များတွင် မူလအခွင့်အရေးများ၊ နိုင်ငံသားအခွင့်အရေးများ၊ တိုင်းရင်းသားအခွင့်အရေးများနှင့် အခြားအခွင့်အရေးဆိုင်ရာ ပြဋ္ဌာန်းချက်များ မဖြစ်မနေဖော်ပြကြသည်။
အခန်း(၄) တွင် ဥပဒပြုရေးဖြစ်သည့် လွှတ်တော်ကဏ္ဍဆိုင်ရာများဖြစ်သည့် လွှတ်တော်တစ်ရပ် သို့မဟုတ် လွှတ်တော်နှစ်ရပ်၊ လွှတ်တော်တစ်ရပ်စီအတွက် လွှတ်တော်ကိုယ်စားလှယ်၏အရည်အချင်း၊ ရွေးကောက် တင်မြှောက်ပုံ၊ လုပ်ပိုင်ခွင့်အာဏာများ၊ တာဝန်များ၊ အကန့်အသတ်များနှင့် ၄င်းတို့အား အကာအကွယ်ပေးမှုဆိုင် ရာများ၊ ကော်မတီများ၊ လွှတ်တော်တွင်း ဖွဲ့စည်းထားသည့် ယန္တရားများနှင့် စည်းမျဉ်းများ စသည်တို့ကို ဖော်ြပလေ့ ရှိသည်။
အခန်း(၅) အုပ်ချုပ်ရေးတွင် ပြည်ထောင်စု၏ အကြီးအကဲ (Head of the Union)က မည်သူဖြစ်သည်။ အုပ်ချုပ်ရေး၏အကြီးအကဲ(Head of Government) က မည်သူဖြစ်သည်။ အကြီးအကဲအား မည်သို့ ရွေးကောက် တင်မြှောက်မည်။ သမ္မတစနစ်(Presidential System)၊ ဝန်ကြီးချုပ်စနစ်(Parliamentary System) (သို့မဟုတ်) သမ္မတနှင့် ဝန်ကြီးချုပ်နှစ်ဦး စလုံး ထားရှိသော အရောစနစ်( Semi Presidential Parliamentary System) ကို ကျင့်သုံးမည်။ အဆိုပါ အကြီးအကဲများ၏ အရည်အချင်းသတ်မှတ်ချက်များ၊ သက်တမ်း၊ အခွင့်အာဏာများ၊ တာဝန်သတ္တရားနှင့် ကန့်သတ်မှုများ၊ ပြန်လည်ရုပ်သိမ်းသည့် နည်းလမ်းအပြင်၊ အခြားအုပ်ချုပ်ရေးပိုင်းဆိုင်ရာ ဝန်ကြီးများနှင့် အရာရှိများဆိုင်ရာ ပြဋ္ဌာန်းချက်များအား သတ်မှတ်ပြဋ္ဌာန်းကြသည်။ အုပ်ချုပ်ရေးနှင့် ဥပဒေပြုရေး အဆက်အစပ်ဆိုင်ရာပြဋ္ဌာန်းချက်များလည်း ပါဝင်လေ့ရှိသည်။
အခန်း (၆) တရားစီရင်ရေးတွင် တရားရုံးအမျိုးအစားနှင့် အဆင့်ဆင့်သောတရားရုံးများဖြစ်သည့် တရား လွှတ်တော်ချုပ် (သို့မဟုတ်) ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေဆိုင်ရာတရားရုံး၊ အယူခံတရားရုံးများ၊ အောက်အဆင့်တရား ရုံးများနှင့် အထူးတရားရုံးဆိုင်ရာပြဋ္ဌာန်းချက်များ၊ တရားရုံးများ၏ လုပ်ပိုင်ခွင့်အာဏာနယ်ပယ်များ၊ ပြန်လည် ရုပ်သိမ်းခြင်းဆိုင်ရာကိစ္စများ စသည်တို့ကို ထည့်သွင်းဖော်ပြကြသည်။
အခန်း(၇) စီမံခန့်ခွဲရေးနှင့် ပြည်သူ့ဝန်ထမ်းခြင်းတွင် ပြည်သူ့ဝန်ထမ်းကော်မရှင် ဖွဲ့စည်းပုံ၊ ၄င်း၏အခွင့် အာဏာနှင့် တာဝန်ဝတ္တရားများ၊ သက်တမ်း၊ ၄င်းတို့ကိုထိန်းကျောင်းမည့် မူများ၊ ၄င်းတို့အား ခန့်အပ်ခြင်း၊ ရာထူး တိုးမြှင့်ခြင်းနှင့် ရာထူးမှ ဖယ်ရှားခြင်းဆိုင်ရာ သတ်မှတ်ချက်များအား ပြဋ္ဌာန်းကြသည်။
အခန်း(ဂ) လုံခြုံရေးတပ်ဖွဲ့များတွင် ပြည်ထောင်စုကာကွယ်ရေး၊ ပြည်ထောင်စုရဲတပ်ဖွဲ့၊ တရားဥပဒေ စိုးမိုးရေးဆိုင်ရာယန္တရားများ၊ ထောက်လှမ်းရေးနှင့် အခြားလုံခြုံရေးဆိုင်ရာ အဖွဲ့အစည်းများ၏ အခန်းကဏ္ဍကို ပြဋ္ဌာန်းကြသည်။ ၄င်းအဖွဲ့အစည်းတစ်ခုစီအတွက် အရွယ်အစား၊ ရွေးချယ်ခန့်အပ်ပုံနည်းလမ်း၊ အရပ်သား အစိုးရအပေါ် တာဝန်ခံမှု၊ လိုက်နာရမည့် အဖွဲ့အစည်းတွင်းစည်းမျဉ်းစည်းကမ်းများ၊ ၄င်းတို့၏ လုပ်ပိုင်ခွင့်၊ တာဝန်ယူမှုနှင့် ကန့်သတ်ချက်များ စသည်တို့ကို ပြဋ္ဌာန်းထားရှိကြသည်။
အခန်း(၉) လွတ်လပ်သော အဖွဲ့အစည်းများတွင် ဘဏ္ဍာရေးဆိုင်ရာအဖွဲ့အစည်းများ(စာရင်းစစ်များ၊ ဗဟိုဘဏ် စသည်ဖြင့်) ၊ ရွေးကောက်ပွဲကော်မရှင်၊ ခွဲခြားဆက်ဆံမှုဆန့်ကျင်ရေးနှင့် လူ့အခွင့်အရေးကော်မရှင် (Anti-Discrimination and Human Rights Commission)၊ အကျင့်ပျက်ချစားမှုတိုက်ဖျက်ရေးကော်မရှင် (Anti-Corruption Commission)၊ ပြည်သူ့ဝန်ထမ်းကော်မရှင် (Public Services Commission)၊ သဘာဝသယံ ဇာတဆိုင်ရာ ကော်မရှင်( Natural Resources Commission) စသည် လွတ်လပ်သော အဖွဲ့အစည်းများ၏ ဖွဲ့စည်းမှု၊ ခန့်အပ်တာဝန်ပေးခြင်းနှင့် ပြန်လည်ရုပ်သိမ်းခြင်း၊ သက်တမ်းနှင့် အဆောင်အယောင်ခံစားခွင့်များ၊ လုပ်ပိုင်ခွင့်အာဏာနှင့် တာဝန်ယူမှု၊ တာဝန်ခံမှု အပါအဝင် အခြားသော အစိုးရဆိုင်ရာ အဖွဲ့အစည်းများနှင့် အပြန် အလှန်ဆက်ဆံမှုဆိုင်ရာများအား ပြဋ္ဌာန်းကြသည်။
အခန်း(၁၀) အမှတ်သင်္ကေတဆိုင်သောပြဌာန်းချက်များတွင် အလံ၊ သင်္ကေတများ၊ သီချင်း စသည်တို့နှင့် သက်ဆိုင်သော ပြဋ္ဌာန်းချက်များကို ဖော်ပြကြသည်။
အခန်း(၁၁) ဖွဲ့စည်းပုံပြင်ဆင်ရေးဆိုင်ရာလုပ်ထုံးလုပ်နည်းများတွင် အဆင့်အလိုက် သတ်မှတ်ကာ ပြင်ဆင် ၍ မရနိုင်သော (သို့မဟုတ်) ပြင်ဆင်ရန် ခက်ခဲသော ပြဋ္ဌာန်းချက်များ၊ ပြင်ဆင်ခြင်းဆိုင်ရာ ပြဋ္ဌာန်းချက်တစ်ခုစီ အတွက် လုပ်ငန်းစဉ်တွင် ဥပဒေပြရေး၏ အခန်းကဏ္ဍ၊ တရားစီရင်ရေး၏အခန်းကဏ္ဍ၊ ပြည်သူလူထု၏ အခန်းကဏ္ဍ စသည်ဖြင့် ဖော်ပြပါရှိကာ ပြဋ္ဌာန်းလေ့ရှိသည်။
ပြည်ထောင်စုအာဏာ (Union Power)၊ ပြည်နယ်အာဏာ (State Power)၊ ထပ်တူဥပဒေပြုအာဏာ (Concurrent Power) ဆိုင်ရာ စာရင်းများကို အချို့ ဖွဲ့စည်းပုံများတွင် အခန်းသီးသန်ထား၍လည်းကောင်း၊ အချို့ ဖွဲ့စည်းပုံများတွင် နောက်ဆက်တွဲအဖြစ် ဖော်ပြကာ ပြဋ္ဌာန်းကြသည်။
အချို့ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေများတွင် ဘဏ္ဍာရေးဆိုင်ရာ (Faninacial) ကိစ္စရပ်များကိုပါ သီးခြားအခန်း ခွဲ၍ ပြဋ္ဌာန်းသည်များလည်းရှိသည်။
အထက်ပါ အခန်းအလိုက် တင်ပြချက်များသည် ဤအခန်းပြီးမှ ဤအခန်းလာရမည်ဟူသည့် သဘော တင်ပြခြင်းမဟုတ်ဘဲ၊ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေများတွင် အဆိုပါအကြောင်းအရာများအား အခန်းသီးခြားခွဲကာ ပြဋ္ဌာန်းကြသည်ကို တင်ပြလိုခြင်းဖြစ်ပါသည်။ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေများသည် တစ်နိုင်ငံနှင့် တစ်နိုင်ငံ ပြဋ္ဌားန် ထားမှု ကွဲလွဲကြသည်။
တစ်နိုင်ငံလုံးပစ်ခတ်တိုက်ခိုက်မှုရပ်စဲရေးသဘောတူစာချုပ်(NCA)အရ ကျင်းပပြုလုပ်သော ငြိမ်းချမ်းရေး လုပ်ငန်းစဉ်၏အဓိက ရည်မှန်းချက်သည် အထက်တွင် ဖော်ပြသည့်အတိုင်း ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေပြင်ဆင်ရေး ဖြစ်သည့်အတွက် ပြည်ထောင်စုသဘောတူစာချုပ်ပါ သဘောတူညီချက်မျာအား သုံးသပ်ကြည့်ပါလျှင် နိုင်ငံရေး ကဏ္ဍဆိုင်ရာ အခြေခံမူများတွင် သဘောတူညီချက် ရရှိမှု နည်းပါးသည်ကို တွေ့ရှိရသည်။ ရရှိသည့် သဘောတူညီ ချက် အများစုသည်လည်း ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေနှင့်များစွာ ကွဲလွဲမှု မရှိသည်ကို တွေ့ရှိရမည်ဖြစ်သည်။ စီးပွားရေးဆိုင်ရာကဏ္ဍတွင် အထိုက်အလျောက် သဘောတူညီချက် ရရှိသော်လည်း ဘဏ္ဍာရေးဆိုင်ရာဖက်ဒရယ် စနစ် (Fiscal Federalism) ရှုဒေါင့်မှ ကြည့်ရှုလျှင် အားကောင်းမောင်းသန်ဖြစ်သည့်အဆင့်သို့ ရောက်ရှိခြင်း မရှိသည်ကို တွေ့ရှိရသည်။ မြေယာဆိုင်ရာကဏ္ဍတွင်လည်း သဘောတူညီချက်များသည် တိုးတက်မှု ရှိသည်ဟု ဆိုနိုင်ပါသော်လည်း ဖက်ဒရယ်စနစ်ကို ကျင့်သုံးသော ပြည်ထောင်စုမျာရှိ မြေယာဆိုင်ရာပြဋ္ဌာန်းချက်များ တိုက်ဆိုင်စစ်ဆေးပါက အားရကျေနပ်ဖွယ် အနေအထားတွင် ရှိမနေပေ။ ဖက်ဒရယ်မြေယာမူဝါဒ ချမှတ်ရာတွင် အထောက်အကူပြုမည့် သဘောတူညီချက်မျာအဖြစ်တော့ သတ်မှတ်ရမည် ဖြစ်သည်။ လူမှုရေးဆိုင်ရာကဏ္ဍတွင် လည်း ထိုနည်းနှင်နှင်ပင်ဖြစ်သည်။ အစိုးရ အဆက်ဆက်က ဖော်ဆောင်ရမည့် အကြံပြုချက်ဆိုင်ရာ သဘောတူညီ ချက်များ၊ ဖက်ဒရယ်ပညာရေးနှင် ကျန်းမာ ရေးဆိုင်ရာ မူဝါဒများ ရေးဆွဲချမှတ်ရာတွင် အသုံးပြုရမည့် အချက်များ ဖြစ်သည်ကို တွေ့ရှိရသည်။
ထူးခြားမှုအနေဖြင့် နိုင်ငံရေးကဏ္ဍဆိုင်ရာ ဆွေးနွေးမှုများတွင် မည်သည့်အကြောင်း ကြောင့်ဖြစ်စေ ကျားမဆိုင်ရာ တန်းတူ ညီမျှမှုနှင့် ပတ်သက်သည့် သဘောတူညီချက်များရရှိခဲ့သည်မှာ ကောင်းမွန်သည့်ရလဒ် ဖြစ်သည်ဟု ဆိုရမည်ဖြစ်သည်။ ငြိမ်းချမ်းရေးဖြစ်စဉ်၏ အရေးကြီးဆုံးအပိုင်းထဲမှ တစ်ခုဖြစ်သည့် လုံခြုံရေးဆိုင် ကဏ္ဍတွင် မူဝါဒများကို မဆိုထားနှင့် ဆွေးနွေးမည့် အကြောင်းအရာ ခေါင်းစဉ်ကိုပင် သတ်မှတ်နိုင်ခြင်း မရှိသေး သည့်အတွက် ပဋိပက္ခ ဖြေရှင်းရေးအတွက် များစွာကြိုးစားရအုန်းမည်ဖြစ်သည်။
ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေပြင်ဆင်ရေးရှုဒေါင့်မှ ကြည့်ရှုလျှင် နိဒါန်းတွင်ပင် ပဋိပက္ခများစွာ ရှိသည်ကို တွေ့ရှိ ရသည်။ အဘယ်ကြောင့်ဆိုသော် ပြည်ထောင်စု၏ ဖြစ်တည်လာမှု သမိုင်းအား ဖော်ြပမှုတွင်ပင်လျှင် အငြင်းပွားမှု များစွာရှိမည် ဖြစ်သည်။ သမိုင်းရှုမြင်သုံးသပ်လက်ခံထားပုံ မတူညီသောကြောင့်ဖြစ်သည်။ ငြိမ်းချမ်းရေးညီလာခံ တွင် ဤအပိုင်းအား ဆွေနွေးနိုင်သည့် အနေအထားပင် မရောက်ရှိသေးပေ။ စုံလင်ကွဲပြားမှု၏ အလှတရားကိုပင် လက်ခံနိုင်စွမ်းမရှိသေးသည့် သဘောထားများ၊ အစုအဖွဲ့များ ရှိနေသေးသောကြောင့် ဖြစ်သည်။
အခန်း(၁) တွင် ပါဝင်သော ပြည်ထောင်စု၏ အခြေခံမူများအား ဆွေးနွေးရန် အခက်ခဲဆုံးဖြစ်သည်။ သဘောတူညီချက်များကို သုံးသပ်ကြည့်လျှင် ဖက်ဒရယ်ဆိုင်ရာအခြေခံမူများအား မဆိုထားနှင့် ပြည်ထောင်စုအား “ဖက်ဒရယ်ဒီမိုကရေစီပြည်ထောင်စုအဖြစ် တည်ဆောက်မည်” ဟူ၍ပင် သဘောတူညီမှု မချမှတ်နိုင်ဘဲ “ဒီမိုကရေစီ နှင့်ဖက်ဒရယ်ကို အခြေခံသောပြည်ထောင်စု” ဟုသာ သဘောတူညီထားနိုင်သည်။ အထက်တွင် ဆိုသကဲ့သို့ ရာခိုင်နှုန်းမည်မျှ အခြေခံမည်နည်းဟု မေးခွန်ထုတ်စရာပင် ဖြစ်သည်။ သဘောတူညီချက် (၅၁) ချက် အနက် ပြည်ထောင်စု၏ အခြေခံမူများတွင် ပြင်ဆင်ပြဋ္ဌာန်းဖော်ပြနိုင်ရန် အချက် (၁၀) ချက်ပင် မရှိသည်ကို တွေ့ရှိ ရသည်။
နိုင်ငံသားဆိုင်ရာတွင်လည်း ၁၉၈၂ နိုင်ငံသားဥပဒေနှင့်ပင် ရှုပ်ထွေးနေကာ ယနေ့အချိန်အထိ ပြင်ဆင် နိုင်ခြင်းမရှိသေးပေ။ အမှန်စင်စစ် ပြည်ထောင်စု၏ နိုင်ငံသားဟူသည် မည်သူတို့ ဖြစ်သနည်း ဆိုသည့်အပြင် နိုင်ငံသားဖြစ်ခြင်းဆိုင်ရာဥပဒေများ ဆက်လက်ပြဋ္ဌာန်းနိုင်ရန် ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေတွင် တိတိလင်းလင်း ဖော်ပြ ထားသင့်ပါသည်။ အခွင့်အရေးးဆိုင်ရာ ပြဋ္ဌာန်းချက်အပိုင်းတွင်လည်း အခြေခံအခွင့်အရေး၊ နိုင်ငံသားဆိုင်ရာ အခွင့် အရေးများပေးထားသယောင်နှင့် စကားလုံးများဖြင့် ပြန်၍ ချုပ်ကိုင်ထားသော ပြဋ္ဌာန်းချက်များကိုလည်း ဆွေးနွေး နိုင်သေးခြင်းမရှိပေ။ တိုင်းရင်းသားအခွင့်အရေး၊ ဌာနေတိုင်းရင်းသားအခွင့်အရေး၊ လူနည်းစုအခွင့်အရေးများအား လည်းဆွေးနွေးနိုင်သေးခြင်း မရှိသေးပေ။ နိုင်ငံတကာ စံနှုန်းနှင့် ကိုက်ညီသော လူ့အခွင့်အရေးဆိုင်ရာ ပြဋ္ဌာန်းချက် များဆိုလျှင် “တီကောင် ဆားကြောက်သကဲ့သို့” ယခုအချိန်အထိ တို့မရ ထိမရသေးသည့် ကိစ္စဟု ဆိုရမည်ဖြစ်သည်။ နိုင်ငံတကာနှင့် ယှဉ်ပေါင်တန်းလိုလျှင် နိုင်ငံတကာစံအား အမီလိုက်ရမည် မဟုတ်ပါလော။
ဥပဒေပြုရေးကဏ္ဍတွင်လည်း လွှတ်တော်တစ်ရပ်စနစ်လည်းမဟုတ်၊ လွှတ်တော်နှစ်ရပ်စနစ်လည်း မဟုတ် သည့် လွှတ်တော်ဖွဲ့စည်းမှုပုံစံအား ပြင်ဆင်နိုင်ရန် ဆွေးနွေးနိုင်ခြင်း မရှိသေးပေ။ လွှတ်တော်အင်စတီကျူးရှင်း ခိုင်မာအားကောင်းလာမည့် ပုံစံကို ဆွေးနွေးသင့်လှပေသည်။ အုပ်ချုပ်ရေးစနစ်သည်လည်း ပါတီမန်ဝန်ကြီးချုပ်ပုံစံ ရွေးကောက်တင်မြှောက်မှုဖြင့် သမ္မတ အမည်တပ်ထားသည့်စနစ် ဖြစ်နေသေးသည်ကို ပြင်ဆင်နိင်ရေး ဆွေးနွေး နိုင်သည့်အဆင့်သို့ မရောက်နိုင်သေးပေ။ မိမိနိုင်ငံ၏ ပုံမှန်မဟုတ်သောစနစ် ကျင့်သုံးနေမှုအား ထူးခြားမှုအဖြစ် ဂုဏ်ယူရမည်လော တစ်ခါတစ်ရံ ခွဲခြားမရပေ။ ပြည်ထောင်စု သဘောတူစာချုပ်တွင် ဥပဒပြုရေးနှင့် အုပ်ချုပ်ရေး ဆိုင်ရာပြုပြင်ပြောင်းလဲမှုနှင့် ဆိုင်သည့် သဘောတူညီချက်များ ဆွေးနွေးနိုင်ခြင်း မရှိသေးပေ။ တရားစီရင်ရေး ကဏ္ဍအားလည်း ပြင်ဆင်ရန် လိုအပ်နေပြီဖြစ်ပါသည်။ ပြည်သူဗဟိုပြုသော ဖက်ဒရယ် စနစ်နှင့် ကိုက်ညီသော တရားစီရင်ရေးစနစ်သို့ ပြောင်းလဲချိန်တန်ပြီဖြစ်သည်။
စီမံခန့်ခွဲရေးနှင့် ပြည်သူ့ဝန်ထမ်းကိစ္စ၊ ဖက်ဒရယ်စနစ်နှင့် ကိုက်ညီသော လုံခြုံရေးစနစ် ဖြစ်ပေါ်လာရေး၊ မဏ္ဍိုင်ကြီးသုံးရပ်အား ထိန်းညှိမည့် လွတ်လပ်သည့် အဖွဲ့အစည်းများ အားကောင်းလာရေး လိုအပ်သည့် သဘော တူညီချက်များ ရရှိနိင်ရန်အတွက် ပြည်သူ့အကျိုး၊ ပြည်ထောင်စုတိုးတက်ဖွံ့ဖြိုးရေးအတွက် မိမိတို့၏ ကိုယ်ကျိုး စီးပွား၊ အဖွဲ့အစည်းအကျိုးစီးပွားကို စွန့်၍ ပြည်ထောင်စုတိုးတက်ရာ တိုးတက်ကြောင်း သက်ဆိုင်သည့်ပုဂ္ဂိုလ်များ နှင့် အဖွဲ့အစည်းအသီးသီးက ဆောင်ရွက်ကြပါရန် တိုက်တွန်းနိုးစော်အပ်ပါသည်။
ဤမျှ များပြားလှသည့် ဆွေးနွေး သဘောတူညီချက် ရယူရန် လိုအပ်နေသေးသဖြင့် ငြိမ်းချမ်းရေးလုပ်ငန်း စဉ် မည်သည့်အချိန်တွင်မှ ပြီးဆုံးမည်နည်းဟု မေးမြန်းစရာ ရှိပေသည်။ ဆွေးနွေးသဘောတူရန် အချက်များစွာ ကျန်ရှိနေသေးသော်လည်း ဖက်ဒရယ်ဒီမိုကရေစီပြည်ထောင်စု စစ်စစ် ဖြစ်ပေါ်လာရေးအတွက် အရေးကြီးသည့် သဘောတူညီချက် (၂၀) ခန့်သာ ရရှိရန် လိုအပ်သည်ဟု စာရေးသူအနေဖြင့် ပြောလိုပေသည်။ အဆိုပါ အချက် (၂၀) ခန့်အား ပြည်ထောင်စုအတွင်းရှိ အရေးပါသော၊ ဆုံးဖြတ်ချက်ပေးနိုင်သော ခေါင်းဆောင်ကြီးများက သဘောတူ လက်မှတ်ရေးထိုးနိုင်ပါလျှင် အကောင်အထည်ဖော်ဆောင်ရန်အတွက် လွယ်ကူစွာ လုပ်ဆောင်နိုင်မည်ဖြစ်သည်။ အဆိုပါ အချက်များအား စာရေးသူအနေဖြင့် နောင်တွင် ကြောင်းကျိုးပြည့်စုံစွာဖြင့် ဆက်လက်တင်ပြသွားမည် ဖြစ်ကြောင်း အာမခံပြောကြားလိုပါသည်။
ယခုအချိန်တွင် သူငယ်ချင်းများသော်လည်းကောင်း၊ မိတ်ဆွေရောင်းရင်းများသော်လည်းကောင်း၊ ဆရာသမားများသော်လည်းကောင်း၊ ပြည်သူအများသော်လည်းကောင်း၊ အမေးအမြန်းထူသော တောင်ပေါ်က ဘကြီး(လုံးလုံ) သော်လည်းကောင်း ငြိမ်းချမ်းရေးလုပ်ငန်းစဉ်ကြီး မည်သည့်အခြေအနေ၊ မည်သည့်အဆင့်တွင် ရောက်ရှိနေသနည်းဟု မေးမြန်းလာငြားအံ့။ အထက်ဖော်ပြပါ ချောတိုင်တက်ပွဲအတိုင်း မိမိ၏ မူရင်းတိုင်ခြေသို့ ပြန်လည်ရောက်ရှိနေပြီဖြစ်ကြောင်း ဖြေကြားရင်း ငြိမ်းချမ်းရေးလုပ်ငန်းစဉ်များနှင့်ပတ်သက်၍ ပြည်သူအများ အခြေအနေအမှန်အား သိရှိနိုင်ပါရန် သုံးသပ်တင်ပြလိုက်ရပါတော့သတည်း။
စိုင်းကျော်ညွန့်
၂၀၁၉ ခုနှစ်၊ သြဂုတ်လ ၂၃ ရက်
မွန်းလွဲ ၆ နာရီ ၃၄ မိနစ်
ဆက်စပ် ဆောင်းပါးများ
By Sai Kyaw Nyunt, On 
By Min Zin, On ၂၀၂၀ ရွေးကောက်ပွဲအလွန် ထွက်ပေါက်
By Min Zin, On